Rekomendacja OFS UTW w Nowym Sączu dobrej praktyki w zakresie wsparcia inicjatyw podejmowanych przez Rady Seniorów działające na terenie Województwa Podkarpackiego

ADRESACI:

Zarząd Województwa Podkarpackiego       

SPRAWA:  
Rekomendacja dobrej praktyki w zakresie wsparcia inicjatyw podejmowanych przez rady seniorów działające na terenie Województwa Podkarpackiego
UZASADNIENIE:

Od ponad dziesięciu lat polskie przepisy umożliwiają powoływanie rad seniorów jako formy instytucjonalnego włączania osób starszych w życie publiczne i procesy decyzyjne na szczeblu lokalnym. Początek tego rozwiązania wiąże się z nowelizacją ustawy o samorządzie gminnym z 11 października 2013 r., która dała gminom możliwość tworzenia rad seniorów w charakterze organów doradczo-opiniodawczych. Był to istotny krok w stronę budowania bardziej partycypacyjnej demokracji lokalnej, w której osoby starsze zyskały narzędzie do wyrażania swoich potrzeb i stanowisk. W kolejnych latach, odpowiadając na proces starzenia się społeczeństwa i wzrastające oczekiwania środowisk senioralnych, ustawodawca rozszerzył ten mechanizm również na szczebel powiatowy i wojewódzki (nowelizacja ustaw samorządowych z 9 marca 2023 r.). Zmiany te spotkały się z pozytywnym przyjęciem, a systematyczny wzrost liczby rad seniorów dowodzi, że instytucja ta odpowiada na realne wyzwania i potrzeby społeczne.

Rady seniorów zajmują ważne miejsce w lokalnym systemie polityki społecznej. Dzięki nim osoby starsze mogą brać udział w procesach decyzyjnych, formułować postulaty oraz wskazywać kierunki działań dla samorządów. Mają charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny – co oznacza, że nie tylko opiniują sprawy dotyczące seniorów, ale również mogą proponować konkretne rozwiązania. Niezależnie od szczebla, ich podstawowym celem jest reprezentowanie interesów osób starszych, wzmacnianie ich pozycji i promowanie polityki senioralnej opartej na solidarności międzypokoleniowej. W rezultacie działalność rad sprawia, że głos seniorów staje się bardziej widoczny i realnie uwzględniany w działaniach władz lokalnych.

Należy jednak zaznaczyć, że rady seniorów nie posiadają osobowości prawnej. W praktyce oznacza to brak możliwości samodzielnego dysponowania środkami finansowymi czy aplikowania o fundusze na własne projekty. Ich aktywność zależy więc w dużym stopniu od zaplecza organizacyjnego i finansowego jednostki samorządu, przy której działają. Ograniczenia te sprawiają, że skuteczność rad jest często uwarunkowana wsparciem władz lokalnych, a wartościowe pomysły mogą pozostać bez realizacji w przypadku braku finansowania. Dlatego coraz częściej wskazuje się na potrzebę wypracowania rozwiązań systemowych, które zapewniłyby radom seniorów trwałe podstawy funkcjonowania i realny wpływ na politykę publiczną.

Jednym z kierunków wartym szczególnej uwagi jest tworzenie mechanizmów grantowych lub modułów wsparcia, które pozwalałyby gminom i powiatom pozyskiwać środki na inicjatywy zgłaszane przez rady seniorów. System ten mógłby opierać się na prostej, transparentnej procedurze, w której kluczowym załącznikiem do wniosku byłaby uchwała danej rady seniorów potwierdzająca poparcie dla projektu. Rozwiązanie takie gwarantowałoby zgodność działań z rzeczywistymi potrzebami środowiska senioralnego, a jednocześnie wzmacniało rolę rad jako partnerów samorządów w kształtowaniu lokalnej polityki społecznej. Rady seniorów korzystające z trwałego wsparcia organizacyjnego i finansowego mogłyby w pełni realizować swoje zadania. Stałyby się nie tylko organami doradczo-opiniodawczymi, ale również aktywnymi rzecznikami interesów osób starszych i inicjatorami lokalnych działań. Mogłyby wspierać samorządy w tworzeniu i wdrażaniu programów senioralnych, monitorować ich efekty oraz proponować rozwiązania dostosowane do zmieniających się potrzeb starzejącej się populacji. Dzięki temu rady seniorów byłyby pełnoprawnymi uczestnikami procesu współtworzenia polityki publicznej, co przyczyniłoby się do zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnych oraz lepszego wykorzystania potencjału obywatelskiego osób starszych.

Warto również zwrócić uwagę, że Województwo Podkarpackie charakteryzuje się wysokim odsetkiem osób starszych w strukturze demograficznej, a prognozy wskazują na dalsze przyspieszenie procesu starzenia się ludności. Oznacza to rosnące zapotrzebowanie na rozwiązania sprzyjające integracji społecznej seniorów, przeciwdziałaniu ich wykluczeniu oraz wzmacnianiu aktywności obywatelskiej. Rady seniorów mogą stać się naturalnym zapleczem eksperckim i animacyjnym w tym zakresie – szczególnie tam, gdzie istnieje potrzeba łączenia działań samorządu, organizacji pozarządowych, instytucji kultury oraz podmiotów ochrony zdrowia. Wprowadzenie systemowych form wsparcia finansowego i organizacyjnego umożliwiłoby pełniejsze wykorzystanie potencjału rad seniorów jako lokalnych liderów, którzy – dzięki znajomości realnych potrzeb środowiska – są w stanie skutecznie wskazywać kierunki polityki senioralnej oraz integrować różne podmioty działające na rzecz osób starszych.

Jako dobrą praktykę w przywołanym powyżej zakresie można wskazać mechanizmy już funkcjonujące w innych województwach, np.:

1. w Województwie Mazowieckim: Samorządowy Instrument Wsparcia Inicjatyw Rad Seniorów „Mazowsze dla seniorów”

Działanie to polega na udzielaniu powiatom, gminom, miastom na prawach powiatu z terenu województwa mazowieckiego oraz dzielnicom m.st. Warszawy, pomocy finansowej przeznaczonej na realizację bieżących zadań własnych ww. jednostek samorządowych, będących inicjatywą rad seniorów^[1],

2. w Województwie Pomorskim: „Pomorskie Rady Seniorów 2025”

Ideą konkursu jest promowanie partycypacji społecznej osób starszych, upowszechnianie aktywności seniorów oraz polityki senioralnej poprzez wspieranie inicjatyw rad seniorów oraz polepszenie jakości życia mieszkańców regionu w wieku senioralnym. Wnioski mogą składać wyłącznie te gminy i powiaty, w których funkcjonują rady seniorów – załącznikiem do wniosku jest stosowana uchwała rady seniorów, z której wynika potrzebna określonych działań^[2]

3. w Województwie Dolnośląskim: „Program Wsparcia Rad Seniorów na Dolnym Śląsku”

W ramach tego konkursu gminy i powiaty mogą otrzymać wsparcie np. w zakresie tworzenia rady seniorów^[3]

4. w Województwie Podlaskim: konkurs „Współpraca z Podlaskimi Radami Seniorów”

Środki przeznaczone są na wsparcie zadań własnych gmin o charakterze bieżącym, które wynikają z inicjatyw rad seniorów. Finansowanie obejmuje działania niezwiązane z inwestycjami, takie jak szkolenia, warsztaty, kampanie prozdrowotne czy inne przedsięwzięcia aktywizujące osoby starsze^[4]

Zaangażowanie Samorządu Województwa Podkarpackiego w proponowaną inicjatywę stanowiłoby naturalne rozwinięcie prowadzonych w regionie działań na rzecz osób starszych jednocześnie znajdując mocne oparcie w różnych wojewódzkich dokumentach strategicznych.

W Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2030 podkreśla się, iż „aktywność obywateli i zaangażowanie autonomicznych organizacji pozarządowych warunkuje rozwój potencjału lokalnej wspólnoty w oparciu o demokratyczny system. Stąd też należy wspierać i promować świadome społeczeństwo, zaangażowane w sprawy wspólnoty oraz budowanie poczucia tożsamości. Podejmowane działania zostaną skoncentrowane na zapewnieniu dostępu do niezbędnej pomocy technicznej, w szczególności organizacjom słabszym i rozpoczynającym działalność poprzez tworzenie lokalnych programów współpracy, włączenie do partnerstw w zakresie definiowania problemów i tworzenia ścieżki ich ograniczenia, wprowadzenie jako partnera w realizacji usług publicznych pomiędzy organizacjami i administracją publiczną, a także sektorem prywatnym i naukowym.

Konieczne jest budowanie instytucji dialogu społecznego, wsparcie inicjatyw, których celem jest rozwój wolontariatu i form pomocy osobom potrzebującym oraz nakierowanie na kształtowanie kompetencji społecznych wśród mieszkańców regionu”.

W zakładanych działaniach natomiast planuje się m.in.: wzrost aktywności społeczeństwa i trzeciego sektora w życiu publicznym; zwiększenie współpracy instytucji publicznych z obywatelami i organizacjami pozarządowymi, wsparcie ciał dialogu społecznego czy też wspieranie zaangażowania obywateli i organizacji pozarządowych w sprawy publiczne, w tym większy udział w debatach, konsultacjach społecznych, w tworzeniu regionalnych i lokalnych dokumentów strategicznych i programowych oraz w wyborach samorządowych i parlamentarnych.

Warto również odwołać się do zapisów Programu współpracy Samorządu Województwa Podkarpackiego z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2025. W dokumencie tym, w ramach celu głównego, wskazano m.in. na potrzebę wspierania działań zmierzających do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Postulat ten został następnie doprecyzowany w celach szczegółowych, obejmujących m.in.:

1. zwiększenie udziału podmiotów Programu w kształtowaniu i realizacji polityk publicznych służących lepszemu zaspokajaniu potrzeb społecznych i poprawie życia mieszkańców Podkarpacia;
2. wspieranie aktywności obywatelskiej mieszkańców Podkarpacia, umacnianie w świadomości społecznej poczucia odpowiedzialności za siebie, swoje otoczenie, wspólnotę regionalną i lokalną, promocję postaw obywatelskich i prospołecznych oraz promocję wolontariatu;
3. rozwój instytucji i instrumentów dialogu obywatelskiego służących zwiększeniu wpływu podmiotów Programu na sprawy publiczne w regionie;
4. rozwój współpracy pomiędzy administracją samorządową z podmiotami Programu, służącej efektywnej realizacji polityki rozwoju Województwa;
5. zwiększanie poziomu integracji między wojewódzkimi, powiatowymi, gminnymi Radami Działalności Pożytku Publicznego, Radami Organizacji Pozarządowych i ciałami opiniodawczo-doradczymi, działającymi w sferze pożytku publicznego i wolontariatu oraz rozwoju regionalnego Województwa.

Mając na uwadze powyższe uwagi, Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku zwraca się z wnioskiem o rozważenie wdrożenia następujących działań wspierających rozwój partycypacji senioralnej w regionie, w szczególności poprzez:

1. powołanie zespołu roboczegoodpowiedzialnego za opracowanie założeń konkursu, z udziałem np. przedstawicieli Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie oraz reprezentantów środowisk senioralnych, w tym rad seniorów i organizacji pozarządowych;
2. zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych w budżecie Województwa Podkarpackiego na rok 2026, przeznaczonych na realizację konkursu wspierającego inicjatywy rad seniorów;
3. ogłoszenie otwartego konkursu ofert– np. pod nazwą „Podkarpackie dla Seniorów – Wsparcie Rad Seniorów 2026” – skierowanego do jednostek samorządu terytorialnego, przy obligatoryjnym zaangażowaniu rad seniorów jako autorów lub współautorów zgłaszanych projektów;
4. przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjno-promocyjnej dotyczącej konkursu, skierowanej do samorządów Województwa Podkarpackiego oraz organizacji działających na rzecz osób starszych, co pozwoli zwiększyć jego zasięg, rozpoznawalność i skuteczność.

Realizacja zaproponowanych działań w znaczący sposób wzmocni pozycję rad seniorów jako kluczowych partnerów samorządów w kształtowaniu lokalnej polityki senioralnej. Pozwoli to na pełniejsze wykorzystanie ich potencjału w zakresie doradztwa, konsultacji i inicjowania przedsięwzięć na rzecz społeczności lokalnych. Wprowadzenie proponowanych rozwiązań przyczyni się także do integracji środowisk senioralnych w Województwie Podkarpackim oraz zwiększenia aktywnego udziału osób starszych w życiu publicznym regionu.