Inauguracja spotkań w Klubie Pasjonatów UTW-UR

Pierwsze w nowym roku akademickim 2025/2026 spotkanie Klubu Pasjonatów UTW-UR zorganizowano w dniu 16 października 2025 w budynku głównym WiMBP przy ul. Sokoła 13. Temat prezentacji „Zostawili swój ślad na Podkarpaciu” był kontynuacją prelekcji z 20 lutego 2025 „Twórcy i wynalazcy z Podkarpacia”. Tym razem bohaterami byli „wysoko urodzeni”, twórcy i uczeni oraz żołnierze. Przypomniane zostały sylwetki tych, którzy urodzili się na dzisiejszym Podkarpaciu lub przebywali tutaj, zostawiając swój ślad w pomnikach, tablicach pamiątkowych czy nazwach ulic.

Otto z Pilczy Pilecki (1320 – 1385) – starosta ruski, który otrzymawszy od Kazimierza Wielkiego Łańcut, wybudował tutaj na Łysej Górze zamek obronny. Łańcut pozostawał własnością rodziny do 1586 roku, kiedy za długi przeszedł od Anny Pileckiej w ręce Stanisława Stadnickiego „Diabła Łańcuckiego”. Zamek został ostatecznie zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, a na Łysej Górze wybudowano plebanię kościoła farnego.

Elżbieta z Pilczy Granowska (1370 – 1420) po śmierci ojca najbogatsza panna w Polsce. Dwukrotnie owdowiawszy została wydana za mąż za starostę nakielskiego Granowskiego, żeby po jego śmierci zostać w Sanoku żoną króla Władysława Jagiełły. Koronowana  na Wawelu na królową w listopadzie 1417, zmarła na gruźlicę niespełna trzy lata później.

Stanisław Stadnicki „Diabeł Łańcucki” (1551 – 1610) urodzony w Nowym Żmigrodzie awanturnik, gwałciciel  i sławny warchoł; toczył prywatną wojnę z Łukaszem Opalińskim, który po pokonaniu Stadnickiego z wdzięczności ufundował kościół bernardynów w Leżajsku.

Maria Konopnicka (1842 – 1910) jedna z najwybitniejszych pisarek w historii literatury polskiej. Rzadko bywała w Galicji, ale zabór austriacki był jedynym, gdzie można było otwarcie świętować jej jubileusz. Na 25-lecie pracy pisarskiej Konopnicka otrzymała w darze narodowym dworek w Żarnowcu koło Krosna.

Wanda Siemaszkowa (1867 – 1947) aktorka teatralna, reżyserka, pedagog, dyrektorka: Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, Teatru Popularnego w Poznaniu, Teatru Ziemi Rzeszowskiej (1945–1947). Zmarła w dworku Marii Konopnickiej w Żarnowcu, gdzie przebywała u Zofii Mickiewicz najstarszej córki M. Konopnickiej. Prawie dziesięć lat później z inicjatywy zespołu Teatru Ziemi Rzeszowskiej nadano tej scenie imię Wandy Siemaszkowej.

Eugeniusz Romer (1871 - 1954) geograf, twórca nowoczesnej kartografii polskiej. Lata dziecięce spędził w Krośnie. W 1881 r. wraz ze starszym bratem zamieszkał w Jaśle rozpoczynając naukę w tamtejszym gimnazjum. Uczestnik w 1918 konferencji pokojowej w Paryżu i rozmów pokojowych w Rydze w 1920. Sporządzona wtedy przez Romera mapa „jest jedynym zachowanym w zbiorach polskich dokumentem przedstawiającym dokładny, naniesiony czerwonym atramentem przebieg granicy polsko-rosyjskiej z 1920 r.”.

Generał Bronisław Prugar – Kettling  (1891 – 1948) urodzony w Trześniowie gmina Haczów, wychowywał się w Babicach, uczył w Jaćmierzu (gm. Zarszyn), egzamin dojrzałości zdał w Sanoku. W czasie I wojny światowej uciekł z niewoli rosyjskiej; w 1917 przedostał się do Francji i w 1918 wstąpił do Armii Hallera. W 1919 powrócił do kraju; walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po przegranej kampanii wrześniowej 1939 przedostał się do Francji, gdzie walczył z Niemcami. Po przegranej resztę wojny spędził na internowaniu w Szwajcarii, organizując z Adamem Vetulanim edukację licealną i uniwersytecką dla 12 tys. żołnierzy. Jesienią 1945 powrócił do Polski. Trzy lata po śmierci został oskarży w tzw. procesie generałów jako wróg „demokracji ludowej”; żonę i dwóch synów pozbawiono nie tylko mieszkania, ale także renty po zmarłym mężu i ojcu.

Adam Vetulani (1901 – 1976) urodzony w Sanoku historyk prawa, autor prac z historii prawa kościelnego i średniowiecznego prawa polskiego, nauczyciel akademicki, wydawca źródeł historycznych opublikował ponad 330 prac w różnych językach. Uczestnik I wojny światowej, wojny polsko – bolszewickiej i II wojny światowej w szeregach armii polskiej i francuskiej, w latach 1940–1945 internowany w Szwajcarii. Po powrocie do kraju inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa poprzez podsłuch pokojowy i telefoniczny, kontrolę korespondencji, oraz stałą obserwację. Jedną z szykan był zakaz wyjazdów zagranicznych, w tym po odebranie doktoratu honoris causa w Strasburgu i Nancy.

Generał Stanisław Maczek (1892 – 1994) generał dywizji Wojska Polskiego, kawaler Orderu Orła Białego, honorowy obywatel Holandii. Wcielony do armii austro-węgierskiej, walczył na froncie włoskim. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie wstąpił do Wojska Polskiego, otrzymując dowództwo kompanii przeznaczonej na odsiecz oblężonego Lwowa. W kampanii wrześniowej 1939 walczył z Niemcami pod Rzeszowem i Łańcutem; po utracie Jarosławia i Radymna wycofał się za San; 17 września wraz z całą jednostką przekroczył granicę polsko-węgierską. We Francji na czele 10 Brygady Kawalerii Pancernej wyruszył na front. Po przegranej w przebraniu wydostał się spod obserwacji gestapo do Anglii. Na czele I Dywizji Pancernej 1 sierpnia 1944 gen. Maczek wylądował w Normandii. Dzięki manewrowi oskrzydlającemu wyzwolił Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. Po demobilizacji osiadł na stałe z rodziną w Edynburgu. Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, musiał pracować fizycznie. Na wniosek mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Otrzymał też tytuły honorowego obywatelstwa Krakowa, Rzeszowa i Łańcuta.

Artur Malawski  (1904 – 1957) urodzony w Przemyślu, gdzie od ósmego roku życia uczył się gry na skrzypcach. W 1920 rozpoczął studia gry na skrzypcach w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego (KTM) w Krakowie. Z powodu urazu lewej ręki zrezygnował z kariery wirtuoza, rozpoczynając działalność dydaktyczną. Nauczał skrzypiec i teorii muzyki w KTM w Krakowie, gry na skrzypcach w Śląskiej Szkole Muzycznej w Katowicach. Od 1936 w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie studiował kompozycję oraz dyrygenturę. Od 1945 uczył dyrygentury i kompozycji w PWSM w Krakowie. Do jego uczniów należeli m.in. Krzysztof Penderecki i Wojciech Kilar.

Zdzisław Kozień  (1924 – 1998) urodzony i wychowany w Krakowie, od roku 1953 związany z Teatrem im. Wandy Siemaszkowej; gdzie w 1955 zdał aktorski egzamin eksternistyczny. W latach 1972–1982 pracował w Teatrze Polskim i Współczesnym we Wrocławiu. Od 1983 ponownie występował w Rzeszowie. Wystąpił w wielu rolach filmowych. Zmarł  w Rzeszowie; pochowany na Cmentarzu Wilkowyja; w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej znajduje się popiersie aktora, a Mała Scena nosi jego imię.

Wojciech Kilar  (1932 – 2013) urodzony we Lwowie, po przymusowym wysiedleniu w latach 1946–1947 kontynuował naukę gry na fortepianie w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej nr 2 w Rzeszowie, zamieszkując przy ulicy Grunwaldzkiej 6. W latach 1947–1948 uczęszczał do Państwowego Liceum Muzycznego w Krakowie. Wojciech Kilar zadebiutował w końcu lat 50., biorąc udział w festiwalu Warszawska Jesień. Od początku lat 60. współtworzył nową polską szkołę awangardową oraz nowy kierunek we współczesnej muzyce. Wojciech Kilar jest uważany za jednego z najwybitniejszych kompozytorów muzyki filmowej. Napisał muzykę do ponad 130 filmów, a jego muzyka cieszy się  międzynarodowym uznaniem i popularnością.  

Andrzej Pityński (1947 – 2020) urodzony w Ulanowie syn partyzantów antykomunistycznych. W 1974 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie utrzymywał się z pracy fizycznej na budowach, równocześnie studiując rzeźbę w Nowym Jorku. W USA znajdują się jego liczne rzeźby: „Partyzanci I” w Bostonie, „Partyzanci II” w Hamilton, „Katyń” w Jersey City, „Katyń 1940” w Baltimore. Był fundatorem i wykonawcą popiersia Jana Pawła II w Ulanowie, jego „Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej” stanął w Warszawie, zaś rzeźba „Patriota” w Stalowej Woli. Andrzej Pityński był Kawalerem Orderu Orła Białego, nadanego przez prezydenta Andrzeja Dudę w 2017. Na zamówienie Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce Andrzej Pityński zaprojektował pomnik „Rzeź Wołyńska”, który ostatecznie stanął w Domostawie, obok parkingu przy drodze ekspresowej S19.

Maria Suchy - moderatorka Klubu Pasjonatów UTW-UR

Zdjęcia - kol. Bogumiła Krypel: