Niezwykła kobieta,  poetka i malarka, wielobarwny motyl w świecie elit artystycznych lat 20-tych i 30-tych ubiegłego wieku - to wizerunek Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, przedstawiony przez Małgorzatę Czyńską w biografii artystki.  Kręte drogi życia, ściśle związane z losami rodziny Kossaków, budzą zainteresowanie czytelnika nie tylko ze względu na główną bohaterkę, ale też na rodzinne perypetie w tej słynnej krakowskiej rodzinie. Maria, zwana przez domowników i przyjaciół Lilką, kształcona w domu, rozpieszczona przez rodziców, delikatna, wiotka, eteryczna istota - to wizerunek młodziutkiej artystki i początkującej poetki.  Lilka trzykrotna mężatka, poszukująca całe życie miłości, wsparcia męskiego ramienia. Pierwszy małżonek - Władysław  Bzowski, ją rozczarowuje. Ich oczekiwania co do małżeństwa są skrajnie różne. Lilka nie spełnia się w roli wzorowej pani domu.  Męczy ją prowincjonalne życie pod Wiedniem oraz specyficzna atmosfera stolicy Austrii. Jej priorytetem nie jest zadowalanie męża, prowadzenie domu ani posiadanie potomstwa. Rozpieszczona w domu rodzinnym, brylująca w towarzystwie krakowskich elit, potrzebuje lśnić, być adorowaną. Niestety, przy boku Władysława nie jest jej to dane, zatem popada w pesymizm i poczucie krzywdy. Odpłaca mężowi złośliwościami, oziębłością, a nawet pogardą. Z tego okresu pochodzą akwarele malarki o przygnębiającej treści odzwierciedlające zgorzknienie  młodej kobiety. Mimo starań Bzowskiego o ratowanie tego związku, nie udaje się go utrzymać. Po 4 latach uzyskują   unieważnienie małżeństwa.  Wówczas Lilka jest już zakochana w pięknym lekkoduchu Janie Henryku Gwalbercie Pawlikowskim. Ich związek rozwijał się, gdy była jeszcze żoną Władysława. Z Janem przydarzyła się "miłość, która się nie trafia". Wielkie uczucie, namiętność, euforia uniesień oraz tęsknota sprawiają, że w tym związku rozkwita jako poetka liryki miłosnej. Przez kilka lat tworzą z Janem uroczą parę, do czasu, gdy niestały w uczuciach małżonek zdradza Lilkę z austriacką tancerką Walerią Kończyńską, Wally. Lilka nie porzuca wiarołomnego męża, nawet po narodzinach jego córki. Tworzą z Wally i Janem trójkąt małżeński trwający jeszcze kilka lat. Małżeństwo Pawlikowskich ostatecznie kończy się rozwodem. Po tych przejściach Lilka leczy swoje rany w Paryżu, nawiązując romans z portugalskim lotnikiem i poetą Sermento Beires. Romans z żonatym kochankiem, zaangażowanym politycznie rozpada się. Kochanek bardziej zaangażowany jest w konspirację niż w uczuciowy związek.  Ostatnie małżeństwo Lilki, z lotnikiem Stefanem Jasnorzewskim, trwa 14 lat i jest najtrwalszym z jej związków. Lilka jest już dojrzalszą, doświadczoną kobietą i mimo że relacje małżeńskie bywają burzliwe, czuje się bezpiecznie, otoczona troskliwą opieką męża. W tym związku odnajduje spokój, mimo że służba wojskowa męża zmusza ich do częstych przeprowadzek. Opuszczają Kraków, mieszkają w Dęblinie, następnie w Warszawie. Z tego okresu pochodzą kolejne tomiki poezji oraz 3-aktowe komedie lub farsy wystawiane na scenach teatrów Krakowa i Warszawy. W 1937 roku poetka i pisarka zostaje doceniona Nagrodą Literacką Miasta Krakowa. Po wybuchu wojny Jasnorzewscy emigrują przez Rumunię do Francji, a stamtąd do Anglii. Ostatnie lata spędzają w Menchesterze. Podstępna choroba zabiera przedwcześnie poetkę, w wieku 54 lat.

Biografia Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej autorstwa  Małgorzaty Czyńskiej zawiera wiele ciekawych wątków z życia artystki i jej rodziny, szczególnie dziadka Jerzego, ojca Wojciecha, stryja Tadeusza oraz rodzeństwa: Jerzego i  Magdaleny.  Autorka ujawnia w biografii fizyczną ułomność Marii, która  miała wpływ na późniejszą niedojrzałość życiową i narcyzm widoczny w relacjach małżeńskich. Rozpieszczana przez rodziców, wrażliwa artystyczna dusza nie była przystosowana do codziennych zmagań z prozą życia. Egoizm i wygoda sprawiały, iż uciekała od codziennych obowiązków pod skrzydła matki. W rodzinnym domu zawsze mogła liczyć na troskliwą opiekę i ciekawe, krakowskie towarzystwo.  Szokuje, że jako dojrzała i zamężna kobieta wykorzystuje beztrosko  ojca, mieszkając na jego koszt w Warszawie czy robiąc ekskluzywne zakupy na jego konto. Czytając biografię odczuwa się pełen życzliwości i sympatii stosunek autorki do postaci Wojciecha Kossaka. Jego miłość do córek wyrażona w listach do żony, jego wyrozumiałość i wielkoduszność w stosunku do nich, wzrusza i rozbraja.

Książka zawiera liczne fotografie Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz rodziny Kossaków. Treść ubogacają również zdjęcia wybranych akwareli autorstwa Marii, a także fragmenty wierszy nawiązujących tematycznie do opisywanych przez autorkę scen z życia artystki. Jest to ciekawa i godna polecenia pozycja literacka, szczególnie w obecnym 2025 roku ogłoszonym "Rokiem Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej" w związku z  80-tą rocznicą śmierci artystki.

Renata Jarzębińska-Skupień