W dniach 19 i 20 listopada 2025 roku profesorka Magdalena Rabizo-Birek gościła na odbywającym się od 2023 roku w Drohobyczu festiwalu „Druga jesień”, dedykowanym pamięci Brunona Schulza. Stanowi on jesienną odnogę o wiele odeń większego Schulzfestu, który odbywa się w Drohobyczu od 2003 roku na początku lipca, w bliskości daty urodzin pisarza (12 lipca 1892 roku). Zainicjował to ważne na kulturalnej mapie Ukrainy, ale także będące bodaj największym festiwalem polskiej literatury i kultury odbywającym się cyklicznie na świecie, przedwcześnie zmarły dr Igor Meniok (1973–2005). Jego dzieło imponująco rozwinęła i kontynuuje żona, dr Wiera Meniok, kierowniczka Polonistycznego Centrum Naukowo-Informacyjnym im. Igora Menioka na Uniwersytecie Pedagogicznym im. I. Franki w Drohobyczu, dyrektorka obu Schulzowskich festiwali, wspierana obecnie w swych działaniach przez dwóch Lublinian – profesora Pawła Próchniaka oraz Grzegorza Józewczuka. Dzięki inicjatywie Igora Menioka na trzecim piętrze budynku administracyjnego drohobyckiego uniwersytetu, mieszczącym się w dawnym Gimnazjum im. Władysława Jagiełły, którego Schulz był absolwentem oraz nauczycielem plastyki i robót ręcznych, dokładnie w jego dawnym gabinecie powstało Muzeum Pokój Brunona Schulza. Uczestnicy Drugiej jesieni 2025 zwiedzili je i wysłuchali opowieści jego kustosza Grzegorza Józefczuka. Nie ma w nim żadnych rękopisów ani oryginalnych prac plastycznych artysty, ale w tym, niewiele zmienionym od przedwojnia miejscu są zgromadzone „relikwie” Schulza: oryginalne klamki z jego drohobyckiego domu, kafle z pieca, który ogrzewał to pomieszczenie, pierwodruki opowiadania Ptaki z „Wiadomości Literackich”, pierwsze wydanie Sklepów cynamonowych z ilustracjami artysty, jego zdjęcia z uczniami i nauczycielami ze szkolnego archiwum oraz prace plastyczne inspirowane jego twórczością. Gromadzona jest tam sukcesywnie rosnąca dokumentacja obu drohobyckich festiwali (w tym filmowe zapisy najważniejszych wydarzeń). W Drohobyczu gościli wybitni znawcy i badacze twórczości Schulza z Polski i świata (z nieżyjącymi już dziś Jerzym Ficowskim i Władysławem Panasem na czele), pisarskie znakomitości obu krajów (m.in. Olga Tokarczuk, Serhij Żadan, Jurij Andruchowycz) oraz muzycy, ludzie teatru i sztuk wizualnych. Na hasło „Bruno Schulz w Drohobyczu” nikt z mistrzów i miłośników literatury i sztuki nie pozostaje obojętny. Festiwal Druga jesień rozpoczyna się w dniu, o godzinie i w miejscu tragicznej śmierci pisarza, zamordowanego 19 listopada 1942 roku około godziny 11.00 na ulicy rodzinnego miasta, które rozsławił i przeniósł do uniwersum światowej literatury. Od 2022 roku obie edycje festiwalu – letnia i jesienna – odbywają się trudnych warunkach pełnoskalowej wojny w Ukrainie. Dała ona o sobie znać także 19 listopada 2025 roku, gdy rosyjscy agresorzy zbombardowali wczesnym rankiem pobliski Tarnopol, zabijając blisko 30 osób cywilnych i niszcząc częściowo pobliską elektrownię. Jeden z kilku alarmów, które rozlegały się co jakiś czas od trzeciej w nocy, odezwał się także w trakcie odmawiania przez przewodniczącego drohobyckiej gminy żydowskiej kadiszu (żydowskiej modlitwy za zmarłych). Uczestnicy festiwalu, wśród których byli kierujący Instytutem Polskiej Kultury w Kijowie Jarosław Godun oraz konsul polski we Lwowie Marek Radziwon, trwali w uroczystym milczeniu wobec grozy zestawienia ze sobą obu wojen, o której przejmująco mówiła dzień później na konferencji prof. Katarzyna Kuczyńska-Koschany. Tablica pamięci w miejscu śmierci Schulza sąsiaduje z memoriałem poległych w toczącej się wojnie żołnierzy ukraińskich. O rosyjskich metodach prześladowania ludności cywilnej przypominały wieczorne braki prądu, które jednakże nie przerywały festiwalowych wydarzeń, rozjaśnianych generatorami prądu, świecami i latarkami. Były wśród nich: konferencja popularnonaukowa w Centrum Polonistycznym drohobyckiego uniwersytetu, w której uczestniczyli badacze z Polski i Ukrainy (m.in. Kateryna Hładka, Danyło Ilnycki, Józef Olejniczak, Monika Sznajderman, Maciej Tramer oraz prof. Rabizo-Birek z referatem Długi cień Schulza), spotkania z poetami, tłumaczami i autorami ważnych książek historycznych (Grzegorzem Gaudenem, Anna Kurską, Bohdanem Zadurą, Jackiem Podsiadło, Natalią Tkaczyk, Lotharem Quinkensteinem, Hryhorijem Semenczukiem), promocje nowości wydawniczych (m.in. ukraińskiego przekładu książki dziennikarza wojennego Pawła Reszki Stolik z widokiem na Kreml i edycji niemieckiego przekładu wierszy ukraińskich neoklasycystów), wernisaż wystawy malarstwa kijowskiego artysty Aleksandra Łogowa inspirowanej twórczością Schulza oraz polsko-ukraiński spektakl Wianki z płomieni z wierszami wojennymi Kazimierza Wierzyńskiego (urodzonego w Drohobyczu) i pilota sił zbrojnych Ukrainy Wasyla Mulika w wykonaniu aktorów Anny Próchniak i Jurka Fedorczuka, który odbył się na zamknięcie festiwalu w schronie pod drohobyckim teatrem. Program festiwalu Druga jesień 2025 był szeroki, ale jak najbardziej wyrastał z gościnnego, galicyjskiego uniwersum Schulza. Dla profesorki Rabizo-Birek wyprawa do Drohobycza była spełnieniem marzenia, by odwiedzić miasto ukochanego pisarza oraz spotkać się z dawno niewidzianymi ukraińskimi przyjaciółmi.

Zdjęcia: fot. Magdalena Rabizo-Birek, Igor Feciak