Od 11 czerwca 2025 roku w Porcie Lotniczym Rzeszów-Jasionka im. Rodziny Ulmów dostępna jest wystawa pt. Znane i nieznane. Polskie pisarki emigracyjne 1939-1989. Ekspozycja prezentuje sylwetki wybranych autorek, które w wyniku dramatycznych wydarzeń XX wieku – wojny, represji politycznych, przymusowej emigracji – znalazły się poza granicami Polski, a mimo to pozostały wierne literaturze i językowi ojczystemu.

Wystawa została przygotowana w ramach projektu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989, realizowanego dzięki dofinansowaniu z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł Dziedzictwo narodowe). Jej koncepcję merytoryczną opracowała prof. Jolanta Pasterska, a w realizację zaangażowane były badaczki związane z Instytutem Polonistyki i Dziennikarstwa Uniwersytetu Rzeszowskiego: Erwina Dybisz, Krystyna Gielarek-Gorczyca, Anna Jamrozek-Sowa, Agata Paliwoda i Anna Wal. Projekt graficzny przygotowała Anna Kamycka.

Ekspozycja składa się z 11 plansz biograficznych, poświęconych autorkom, które tworzyły w różnych częściach świata – m.in. w Australii, Wielkiej Brytanii, Izraelu, Kanadzie, Francji i Stanach Zjednoczonych. Przyjęta cezura czasowa (1939–1989) obejmuje okres od wybuchu II wojny światowej do końca PRL i uwzględnia różne fale emigracyjne: powojenną emigrację polityczną, emigrację marcową 1968 roku, a także wyjazdy związane z działalnością opozycyjną i „Solidarnością”.

Celem wystawy jest popularyzacja wiedzy o twórczości kobiet, których wkład w polską kulturę był dotąd często pomijany lub marginalizowany. Wiele z nich nie doczekało się osobnych opracowań naukowych, a ich dorobek funkcjonuje jedynie w obiegu lokalnym lub środowiskowym. Ekspozycja przywraca te postacie zbiorowej pamięci i dokumentuje ich działalność literacką, translatorską, edytorską i społeczną.

Prezentowane biogramy ukazują ogromne zróżnicowanie losów i postaw. Wśród bohaterek wystawy znajdują się m.in.: Halina Birenbaum – ocalona z Zagłady pisarka i poetka, autorka słynnej książki Nadzieja umiera ostatnia, aktywna działaczka na rzecz dialogu polsko-żydowskiego; Anna Frajlich – poetka i slawistka, związana z Uniwersytetem Columbia w Nowym Jorku, autorka wielu tomów poezji dwujęzycznej; Ruth Baum – pisarka o żydowskich korzeniach, autorka prozy dokumentującej życie kobiet w ZSRR i w Izraelu; Krystyna Bednarczyk – poetka i współzałożycielka Oficyny Poetów i Malarzy w Londynie; Alicja Iwańska – prozaiczka, socjolożka, żołnierka Armii Krajowej, wykładowczyni akademicka w Stanach Zjednoczonych.

Biogramy pisarek powstały w oparciu o bogaty materiał źródłowy – m.in. archiwa prywatne, korespondencję, księgi parafialne, metryki, wspomnienia, dokumenty emigracyjne i prasę. Wiele z tych materiałów zostało udostępnionych i opracowanych po raz pierwszy właśnie w trakcie prac nad Słownikiem biograficznym polskich pisarek emigracyjnych 1939–1989. Wystawa stanowi część szerszego projektu, w ramach którego przygotowywanych jest 65 biogramów. Publikacje te sukcesywnie ukazują się w wersji elektronicznej na stronie internetowej: www.polskiepisarkiemigracyjne.pl.

Wybór miejsca prezentacji wystawy – przestrzeni lotniska – ma znaczenie symboliczne. Port lotniczy to pierwszy lub ostatni punkt podróży, ale także miejsce przejściowe, liminalne, zawieszone pomiędzy przeszłością a przyszłością. W takim właśnie kontekście wystawa nabiera dodatkowej wymowy – przypomina o losach kobiet, które zostały zmuszone do opuszczenia kraju, a mimo to pozostały wierne swojej tożsamości, językowi i kulturze.

Dzięki lokalizacji ekspozycji w przestrzeni publicznej – dostępnej dla podróżnych i odwiedzających – projekt popularyzuje wiedzę o emigracyjnej literaturze kobiet w nowoczesny i atrakcyjny sposób. Wystawa Znane i nieznane. Polskie pisarki emigracyjne 1939-1989 stanowi ważny krok w stronę pełniejszego zrozumienia literackiego dziedzictwa polskiej emigracji. To także wyraz szacunku dla kobiet, które – mimo trudnych doświadczeń politycznych, osobistych i tożsamościowych – potrafiły zachować wierność pisaniu jako formie trwania i świadectwa. Warto zatrzymać się przy planszach ekspozycji – nie tylko w podróży, ale także w refleksji nad losem, tożsamością i literaturą.