Londyn od dziesięcioleci zajmuje szczególne miejsce na mapie badań nad polską emigracją literacką i kulturalną. To właśnie tutaj, w centrum życia uchodźczego po II wojnie światowej, powstały najważniejsze instytucje dokumentujące działalność polityczną, społeczną i twórczą Polaków poza krajem. Londyńskie archiwa, biblioteki i ośrodki pamięci gromadzą dziś źródła, które pozwalają lepiej zrozumieć złożone dzieje polskiej kultury emigracyjnej i jej wpływ na literaturę XX wieku.

Z tego względu stolica Wielkiej Brytanii stała się we wrześniu 2025 roku kolejnym celem i etapem prac zespołu realizującego projekt „Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939–1989”, finansowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”, nr NPRH/DN/SP/495640/2021/10). W dniach 7–14 września 2025 członkinie zespołu: dr hab. Anna Jamrozek-Sowa, prof. UR, dr Krystyna Gielarek-Gorczyca oraz mgr Erwina Dybisz  przeprowadziły kwerendę archiwalną w Londynie, której celem było nie tylko zgromadzenie nowych źródeł, ale również uzupełnienie dotychczasowych ustaleń dotyczących twórczości polskich autorek działających na emigracji.

Program pobytu obejmował pracę w kilku kluczowych instytucjach polonijnych. W Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym (POSK) – najważniejszym centrum życia społecznego i kulturalnego brytyjskiej Polonii – badaczki korzystały z bogatych zasobów bibliotecznych i archiwalnych, obejmujących m.in. korespondencje, materiały wspomnieniowe i dokumenty organizacyjne. W Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego, przechowującym zbiory dotyczące historii polskich sił zbrojnych na Zachodzie oraz działalności politycznej i społecznej emigracji, analizowały dokumenty pozwalające poszerzyć kontekst biograficzny pisarek. Wizyta w Instytucie Kultury Polskiej w Londynie – instytucji promującej polską kulturę, literaturę i sztukę oraz wspierającej współpracę międzykulturową – umożliwiła z kolei zarysowanie szerszej perspektywy kulturowej oraz wskazanie możliwości przyszłej promocji projektu.

Ważnym punktem pobytu było spotkanie literacko-naukowe zorganizowane 13 września w POSK przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Wydarzenie moderowała Regina Wasiak-Taylor, prezeska Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, redaktorka naczelna londyńskiego „Pamiętnika Literackiego”. Podczas spotkania Krystyna Gielarek-Gorczyca przedstawiła założenia projektu, jego dotychczasowe rezultaty oraz wyzwania związane z opracowywaniem biografii pisarek emigracyjnych. Omówiła również kryteria wyboru bohaterek Słownika. Erwina Dybisz zwróciła uwagę na znaczenie projektu w perspektywie dydaktycznej, szczególnie w roku, w którym jednym z priorytetów polityki oświatowej dotyczy rozwijania zainteresowania kulturą i językiem polskim w środowiskach polonijnych. Wspomniała także o rosnącej roli mediów społecznościowych i zasobów internetowych jako źródeł uzupełniających tradycyjne materiały archiwalne. Wystąpienie Anny Jamrozek-Sowy stanowiło symboliczne podsumowanie spotkania. Badaczka podkreśliła możliwości wykorzystania Słownika jako inspiracji do projektów edytorskich i kulturowych, popularyzacji dorobku pisarek zapomnianych. Posłużyła się przykładem krajowych edycji powieści Zofii Romanowiczowej. Przedstawiła także efekty projektu scenograficznego i reżyserskiego pt. „Fartuchy – między autoportretem a portretem” zrealizowanego w Uniwersytecie Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu, którego „bohaterkami” były dwie autorki prezentowane w słowniku. Każda z trzech prelegentek przybliżyła sylwetki wybranych emigrantek. Wystąpienia uczestniczek spotkały się z dużym zainteresowaniem i stały się punktem wyjścia do ożywionej dyskusji na temat roli kobiet w historii literatury emigracyjnej.

W każdym z odwiedzonych ośrodków i instytucji badaczki spotkały się z dużą życzliwością, otwartością i gotowością do współpracy, co znacząco ułatwiło dostęp do materiałów i sprzyjało pogłębionej refleksji nad badanymi zagadnieniami.

Wyjazd londyński pozwolił zgromadzić i uzupełnić znaczącą część materiałów, które posłużą do dalszych prac nad Słownikiem biograficznym polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 i poszerzenia wiedzy o literaturze tworzonej poza granicami kraju. Efekty kwerendy należy mierzyć nie tylko pozyskanymi źródłami i nową wiedzą, lecz także liczbą wykonanych kroków w związku z trwającym wówczas pięciodniowym strajkiem pracowników londyńskiego metra.

Erwina Dybisz