Wyniki badań archeologicznych w Mykołajiwce nad Rosią

Kierownik - dr Michał Dzik

Okres realizacji - 10.12.2024 - 09.12.2025

Wartość dofinansowania - 43 749 PLN

Instytucja finansująca – Narodowe Centrum Nauki / MINIATURA

Data decyzji o przyznaniu finansowania - 25.11.2024 r.

Opis projektu
Na terenie Mykołajiwki w obw. czerkaskim (Ukraina), znajduje się kompleks osadniczy z XI–XIII w., złożony z grodziska, osad otwartych, cmentarzyska płaskiego i kurhanowego. Od 65 lat przywoływany jest on w literaturze naukowej jako potwierdzone archeologicznie miejsce osadzenia brańców z terenu Polski, wziętych przez Jarosława Mądrego w 1031 r. (odwołania do źródeł pisanych i literatury w: Dzik 2022; Borysow, Dzik, Kurek 2023). Autorem tej hipotezy jest ukraiński archeolog Mychajło Kuczera, który oparł ją na następujących obserwacjach: ok. 20% fragmentów glinianych naczyń z tamtejszych osad i grodziska ma analogie na pograniczu polsko-ruskim; na cmentarzysku płaskim odkryto kabłączki skroniowe z esowatym uszkiem – kobiece ozdoby głowy typowe dla zachodniej Słowiańszczyzny (Kučera 1987, s. 77). Materiały, które stały się podstawą hipotezy pochodzą z badań przeprowadzonych w 1956 r., dotąd nie opracowanych i tylko cząstkowo opublikowanych. W 2019 r., w wyniku współpracy naukowej nawiązanej między badaczami z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego (IA UR; dr Michał Dzik) oraz Instytutu Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (IA NANU; dr Wiaczesław Baranow, dr Artem Borysow, dr Wsiewołod Iwakin, dr Olga Manigda), powrócono z badaniami archeologicznymi do Mykołajiwki. Stwarza to możliwość opracowania materiałów z tego kompleksu osadniczego i zweryfikowania wspomnianej hipotezy, zarówno za pomocą tradycyjnych metod archeologicznych (analiza chronologicznotypologiczna i porównawcza zabytków), jak i tych z zakresu badań chemicznych, antropologicznych i innych. Co istotne, wykazano już, że stan zachowania materiałów archeologicznych, w tym kostnych, pozwala na ich wielopłaszczyznową analizę (por. Borysow, Dzik, Kurek 2023, s. 85–89). Celem wnioskowanego działania naukowego jest opracowanie wyników badań archeologicznych przeprowadzonych w 1956 i 2019 r. na cmentarzysku, grodzisku i osadzie otwartej w Mykołajiwce, a także wprowadzenie metod analizy zabytków szklanych i metalowych do badań nad zagadnieniem obecności ludności pochodzącej z państwa Piastów na Rusi, we wczesnym średniowieczu. W ramach działania naukowego planowane jest: 1. Wykonanie dokumentacji i opracowanie materiałów archeologicznych z dotychczasowych badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym kompleksie osadniczym w Mykołajiwce. Zadanie to ma podstawowe znaczenie dla upowszechnienia wyników badań. Materiał zabytkowy i większość dokumentacji terenowej znajduje się w zbiorach IA NANU. Składają się nań: - dokumentacja z badań w 1956 r., w tym: sprawozdanie, dzienniki terenowe, dokumentacja rysunkowa i fotograficzna obiektów i wybranych zabytków ruchomych; - zabytki ruchome z badań w 1956, w tym: 12 pudeł niezinwentaryzowanych zabytków ruchomych, głównie fragmentów glinianych naczyń, ale też przedmioty żelazne, z metali kolorowych, szkła, kości; - materiał kostny z 27 grobów z pochówkami szkieletowymi z badań w 1956 i 2019 r. (analiza antropologiczna została już wykonana przez Oleksandrę D. Kozak [IA NANU]); - zabytki ruchome z badań w 2019 r. – 101 egz., w tym wyroby szklane, metalowe, fragmenty naczyń glinianych (pełna dokumentacja opisowa i graficzna z tych prac jest w posiadaniu autora wniosku). 2. Kwerenda biblioteczna w Instytucie Archeologii NANU. Zadanie ważne dla zapoznania się z najnowszą literaturą przedmiotu z Ukrainy, której dostępność w Polsce jest ograniczona. 3. Zlecenie analiz chemicznych wyrobów szklanych i metalowych, w tym: - badania składu pierwiastkowego paciorków szklanych za pomocą metody LA ICP MS (spektrometria mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej po ablacji laserowej) - badania stosunków izotopów ołowiu, strontu i neodymu w zabytkach metalowych i szklanych. Analizy te są niezbędne dla określenia geograficznego pochodzenia surowców, z których wykonano przedmioty. Z tego względu, w połączeniu z innymi badaniami, mogą dostarczyć bardzo cennych informacji dla zagadnienia pochodzenia ludności w badanym kompleksie osadniczym. Ze względu na obecną sytuację w Ukrainie, w ramach wnioskowanego działania naukowego nie są planowane badania terenowe oraz kwerendy w instytucjach naukowych i muzealnych poza Kijowem.