DR HAB. ALICJA UNGEHEUER-GOŁĄB

profesor nadzwyczajna prof. UR

kierownik w Zakładzie Edukacji Literackiej Dziecka

Kontakt:

Wydział Pedagogiczny,

Zakład Edukacji Literackiej Dziecka

ul. ks. J. Jałowego 24

35-010 RZESZÓW

[email protected], [email protected]

Zainteresowania badawcze

- badania nad literaturą dziecięcą (głównie dla dzieci do 12 roku życia), widzianą w szerokiej perspektywie jej związków z pedagogiką, psychologią, antropologią kultury;

- obcowanie dziecka ze sztuką, zwłaszcza literaturą, teatrem i tańcem;

- problematyka przekładu intersemiotycznego;

- literacka edukacja małego dziecka;

- odbiór literatury przez małe dziecko;

- terapeutyczne funkcje literatury dziecięcej.

Twórczyni metody ekspresywnego wykonania utworów poetyckich. Prowadzi warsztaty z zakresu biblioterapii i pracy z utworem literackim z elementami teatralizacji, dramy i ekspresji ciała. W tle jej badań literaturoznawczych zawsze pozostaje dziecko jako wirtualny lub rzeczywisty odbiorca.

Opiekunka Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.

Udział w organizacjach naukowych

- członkini polskiej Sekcji IBBY (International Board on Books for Young People);

- członkini IRSCL (International Research Society for Children’s Literature);

- członkini Komitetu Redakcyjnego serii SBP Biblioteki - Dzieci - Młodzież;

- członkini Rady Programowej Centrum Literatury Dziecięcej.

Ważniejsze publikacje

Monografie autorskie

1. Poezja dzieciństwa, czyli droga ku wrażliwości, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1999.
2. Tekst poetycki w edukacji estetycznej dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007.
3. Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
4. Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą. Podręcznik, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2011.
5. Literackie inspiracje w rozwoju przedszkolaka, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2012.

Prace pod redakcją

1. W pobliżu literatury dziecięcej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
2. Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012. (współred. Małgorzata Chrobak).
3. O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015. (współred. Małgorzata Chrobak, Michał Rogoż).
4. Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016. (współred. Urszula Kopeć).

Wybrane artykuły w tomach zbiorowych

1. Ekspresja dziecięca a rozwój wrażliwości estetycznej, [w:] Homo  comunicus. Szkice pedagogiczne, pod red. W. Kojsa przy współudziale Ł. Dawid, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1906, Katowice 2000.
2. O dydaktyzmie w baśń zaklętym. (Na podstawie „Przedziwnych przygód Duszka Dzińdzińnika” Ewy Szelburg-Zarembiny), [w:] Literatura i sztuka, a wychowanie, pod red. J. Kidy, Rzeszów 2001.
3. „Otwarty” dydaktyzm czytanek Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, (w:) Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą, pod red. A. Baluch i K. Gajdy, Kraków 2001.
4. Rozwijanie wrażliwości dziecięcej (w aspekcie edukacji polonistycznej), [w:] W służbie szkole i nauce, pod red. A.W. Maszke, Rzeszów 2001.
5. Słowa-obrazy jako elementy kultury w wierszu „Nasze dźwierza” Janiny Porazińskiej, [w:] Konteksty kulturowe w szkolnej edukacji językowej w Polsce i za granicą, pod red. J. Kidy i Lubow R. Wowk, Rzeszów 2002.
6. Odbiór kontekstualny a dydaktyczna wymowa dzieła, [w:] Wymiary ekspresji dziecięcej. Stymulacja - samorealizacja - wsparcie, pod red. K. Krasoń, B. Mazepy-Domagały, Wyd. Librus, Katowice 2005.
7. „Wrażliwe” wiersze Anny Onichimowskiej [w:] Miejsce literatury i teatru w przestrzeniach terapeutycznych. Werbalne i niewerbalne aspekty wsparcia rozwoju, pod red. J. Malickiego i K. Krasoń, Biblioteka Śląska, Katowice 2005.
8. O tym, jak ciało „czyta” tekst, [w:] W pobliżu literatury dziecięcej pod red. A. Ungeheuer-Gołąb, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
9. O edukacji przez intelekt i emocje w książeczkach-podręcznikach dla najmłodszych [w:] Intersubiektywność sztuki w recepcji i tworzeniu. Diagnoza, edukacja, wsparcie rozwoju pod red. K. Krasoń, B. Mazepy-Domagały, A. Wąsińskiego, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała - Katowice 2009.
10. Ilinx jako kategoria odbioru utworów fantastycznych dla dzieci [w:] Relevant across Cultures. Visions of Connectedness in Modern Fantasy Literature for Young Readers pod red. Justyny Deszcz-Tryhubczak, Marka Oziewicza i Agaty Zarzyckiej, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2009.
11. Przewodnik po Krakowie - książeczka dla dzieci i rodziców [w:] Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży, pod red. A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoża, Kraków 2009.
12. Między „naprawdę” a „na niby”. O zabawie dramatycznej jako formie proteatralnej [w:] Między teatrem a światem. W kręgu problemów dramatu, sztuki scenicznej i teatralizacji kultury pod red. Ryszarda Strzeleckiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010.
13. Intersemiotyczne walory poezji dla dzieci i ich wykorzystanie w edukacji literackiej dziecka [w:] „Stare” i „nowe” w literaturze dla dzieci i młodzieży pod red. B. Olszewskiej i E. Łuckiej-Zając, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2010.
14. „Łzy i dreszcze”. O emotywnym odbiorze literatury dziecięcej [w:] Młody odbiorca w kręgu lektur pożytecznych i szkodliwych pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2012.
15. Noosfera literacka wczesnego dzieciństwa [w:] Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci pod red. A. Ungeheuer-Gołąb i M. Chrobak, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012.
16. Siedząca na drzewie… W poszukiwaniu żeńskich wzorców osobowych w literaturze dla dzieci [w:] Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, pod red. B. Niesporek-Szamburskiej i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 193-209.
17. O muzyce ukrytej w wierszach Wandy Chotomskiej [w:] Wandalia ponownie pod red. nauk. J. Papuzińskiej, Literatura, Łódź 2013, s. 10-28.
18. Korczaka archipelag dzieciństwa [w:] Janusz Korczak. Pisarz pod red. Anny Marii  Czernow, SBP, Warszawa 2013, s. 145-153.
19. Dziewczynka, która uskrzydliła wyobraźnię. O Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla [w:] Wyczytać świat - międzykulturowość w literaturze dla dzieci i młodzieży, pod red. Bernadety Niesporek-Szamburskiej, Małgorzaty Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 125-141.
20. O dziecku tańczącym [w:] Muzyczne związki w sztuce dla dziecka pod red. G. Leszczyńskiego, Centrum sztuki dziecka w Poznaniu, Poznań 2014, s. 145-161.
21. Badania nad literaturą dla dzieci w Polsce inspirowane typologią zabaw Rogera Cailloisa [w:] Polska i obca literatura dla dzieci i młodzieży na warsztacie współczesnych badaczy pod redakcją Danuty Muchy, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2014.
22. Intersemiotyczne ceremonie Alicji Baluch [w:] O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży, pod red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, M. Rogoża, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015, s. 22-32.
23. O terapeutycznych wartościach dzieła literackiego i wynikających stąd wątpliwościach [w:] Wsparcie wczesnorozwojowe dzieci zagrożonych niepełnosprawnością i niepełnosprawnych pod red. Krystyny Barłóg, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2015, s. 62-71.
24. Literatura dla dzieci jako narzędzie pedagogiki (ujęcie teoretyczne) [w:] W trosce o rozwój i wczesną edukację dziecka pod red. Sabiny Guz i in., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2015, s. 310-316.
25. Małe dziecko i literatura, czyli o tym jak cała Polska czyta dzieciom nie wiadomo co [w:] (Przed)szkolne spotkania z lekturą pod red. B. Niesporek-Szamburskiej i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 41-52. ISBN 978-83-8012-623-7.
26. Najpierw jest dziecko, czyli "Remanent" Wandy Chotomskiej [w:] Twórczość Wandy Chotomskiej jako źródło wartości kształtujących osobowość dziecka. Studia, pod red. Marii Czaplickiej-Jedlikowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2015, s. 170-181.
27. Dziecko, komizm i muzyka - trzy komponenty życia [w:] Do śmiechu. Komizm w sztuce dla dziecka, pod red. G. Leszczyńskiego, Centrum Sztuki dla Dziecka, Poznań 2016, s. 125-142.
28. O trudnej nietrudnej poezji dziecięcej [w:] Dziecko i poezja w kontekście wczesnej edukacji pod red. Urszuli Chęcińskiej, Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2016, s. 51-68.
29. Literatura dla dzieci - wartość rozwojowa [w:] Encyklopedia Aksjologii Pedagogicznej pod red. Krystyny Chałas i Adama Maja, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2016.
30. Rytm wiersza dla dzieci jako jeden z pierwszych wyznaczników sztuki [w:] Emil Jaques-Dalcroze i jego idee w edukacji, sztuce i terapii, pod red. Ewy Szatan, Ewy Antoniny Muzioł, Alicji Komorowskiej-Zielony, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2016.
31. Dziecko wśród sztuk (uwagi z próby badawczej) [w:] Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka pod red. Alicji Ungeheuer-Gołąb i Urszuli Kopeć, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016, s. 81-89.
32. Infantylizacja w tekstach kultury dorosłych na przykładzie teledysku do piosenki Chandelier w wykonaniu Sii Furler [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, pod red. Małgorzaty Chrobak i Katarzyny Wądolny-Tatar, UNIVERSITAS, Kraków 2016.

Publikacje wydane za granicą

1. Sytuacje kontekstowe a odbiór literatury przez dziecko, [w:] Nation and Language: Aspects of Socio-Linguistic Development. Second International Conference Proceedings, Kaunas University of Technology, Kaunas 2006.
2. Playing patterns in literature for youngest readers, [w:] “Inoziemna Philologia”, Issue 119(2)2007.
3. Od kałuży do oceanu. Obraz morza w polskiej liryce dziecięcej, [w:] More w ceske a polske literature. Morze w czeskiej i polskiej literaturze pod red. Libora Martinka, Slezska Univerzita v Opave, Opava 2009.
4. Emotions of Literary Response on the Basis of Tove Jansson’s The Spring Tune [w:]  Literatura. Diti. Czas, pod red. Uliany Gnidec, Natalii Trochim i in., Ukraińskie Centrum Badań nad Literaturą dla Dzieci i Młodzieży, Nawczalna Kniga - Bogdan, Tarnopol 2011.
5. O królewnach - bohaterkach literackich utworów dla dzieci Roksany Jędrzejewskiej-Wrobel [w:] Evropska dimerze ceske a polske literatury/Europejski wymiar literatury czeskiej i polskiej pod red. Libora Martinka, Slezska Univerzita w Opavie, Opava 2011.
6. Reading with the Body. Based on Selected Works of Children’s Literature [w:] Література. Діти. Час: Вісник Центру дослідження літератури для дітей та юнацтва. Вип. 2. - Тернопіль: Навчальна книга - Богдан, 2012. - С. 99 - 107.

Artykuły w czasopismach i periodykach naukowych

1. Wyliczanki pani Danki, „Guliwer” 1999, nr 5.
2. Optymistyczny dydaktyzm, „Guliwer” 2002, nr 2.

3. Wykorzystanie wierszy Anny Onichimowskiej w praktyce szkolnej, „Biblioterapeuta” 2004, nr 3(27).
4. O tym, jak lektura „Dzieci z Bullerbyn” Astrid Lindgren ratuje przed „Czarną nocą”, „Guliwer” 2005, nr 1.
5. Różne wiersze w jednym dziecku (o poezji Joanny Papuzińskiej), „Guliwer” 2005, nr 3.
6. Pies (nie)poetycki?, „Guliwer” 2006, nr 3.
7. Życiodajna opowieść Kobiety-Babki-Poetki (o poezji dla dzieci Karoliny Kusek), „Akant” 2009, nr 3.
8. Od przechwałki do zagadki. Współzawodnictwo jako kategoria odbioru literatury przez dziecko [w:] „Studia Słowianoznawcze”, t. 8, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2009.
9. O smoku i dziecku, „Guliwer” 2010, nr 1.
10. Nowy dydaktyzm (od Jachowicza do Kerna), „Guliwer” 2010, nr 3.
11. Wychowanie przez sztukę w edukacji literackiej dziecka, [w:] Twórczość - Ekspresja - Aktywność artystyczna w rozwoju dzieci i młodzieży, „Chowanna” pod red. Katarzyny Krasoń, t. 1, Katowice 2011.
12. O chłopcu… (według Janusza Korczaka), „Guliwer” 2011, nr 4, s. 51-55.
13. O dobrej dziewczynie (w przestrzeni wybranych baśni ludowych), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. XIV, 2014.
14. Children's theatricalization of the world or between "for real" and "make - believe", „Filoteknos” Mimesis and Beyond in Fictional Worlds, ed. by Dorota Kołodziejczyk, Stephanie Branson, D. Michułka i R. Waksmund, Wrocław 2013/2014, nr 4, s. 195- 203.
15. Gdy tańczę, to mówię. Pro- i parataneczne komunikowanie się dziecka ze światem, „Glissando” 2015, nr 27(27).
16. Obrazek na całe życie. O roli pierwszych obrazów/ilustracji w życiu dziecka na przykładzie autodoświadczania, „Chowanna” 2015, nr 2, s. 105-117.
17. O niedziecięcych wierszach dziecięcych (z tęsknoty za liryką dziecięcą), „Guliwer” 2016, nr 1, s. 22-28.

Przedmowy, posłowia, recenzje

1. Słowo wstępne do: Brudek A., Wiersze wybrane i przekłady, Rzeszów 2001.
2. Posłowie do: K. Kusek, Atramentowym szlakiem, Biblioteka „Tematu” nr 42, Bydgoszcz 2011. (wersja polska i francuska)
3. (Recenzja) K. Kusek, Pomiędzy świtem a zmierzchem, Biblioteka „Tematu” nr 44, b.p.
4. "Stare" i "nowe" w literaturze dla dzieci i młodzieży - biografie [The "Old" and the "New" in literature for children and young adults: Biographies] - recenzja opublikowana na stronie internetowej IRSCL: http://www.irscl.com/review_old_new_biographies.html

Twórczość literacka

Poezja liryczna

1. Dotknięcia, Towarzystwo im. S. Piętaka, Rzeszów 2001.
2. (szereg drobnych tekstów dla dzieci wydanych w piśmie „Kapitan Muzyczka”).
3. Kęsy życia, Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2004.

4. Fragmenty cyklu Od córki w tłumaczeniu na język czeski - „Akord”, Revue pro literaturu, Brno-Praha, Rocnik XXVIII, nr 9, Kveten 2010.
5. Wiersze liryczne z tomiku Dotknięcia w tłumaczeniu za język czeski - „Pruhledy” 2010, nr 2.
6. Wiersze kuchenne, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2016.

Literatura dziecięca

1. O Taju, Jasiu i Rowerku, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2009.
2. Dookoła Ciebie, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2010.
3. Przygody Jeżyka spod Jabłoni, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2011.
4. Zimowe przygody Jeżyka spod Jabłoni, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2015.

Współpraca ze środowiskiem

1. Redakcja literacka dodatku dla dzieci „Pluszak” do miesięcznika „Nasz Dom” (2009-2017).
2. Organizacja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. Noosfera literacka. O literaturze jako wspomaganiu rozwoju dziecka we współpracy z Pracownią Literatury dla Dzieci i Młodzieży przy Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz PCEN-em w Rzeszowie (2010).
3. Organizacja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. Obcowanie małego dziecka ze sztuką. Wokół literatury, teatru, tańca i sztuk wizualnych we Współpracy z Instytutem Filologii Polskiej URz (2015).
4. Organizacja wykładu prof. zw. dr hab. Alicji Baluch dla rzeszowskiego środowiska akademickiego i nauczycielskiego.
5. Organizacja wykładu dra hab. prof. UW Grzegorza Leszczyńskiego dla rzeszowskiego środowiska akademickiego i nauczycielskiego.
6. Wykłady i warsztaty literackie podczas Targów Książki Dziecięcej w Krakowie w ramach akcji Portalu internetowego „Czas dzieci” (2010, 2011).
7. Wykład dla bibliotekarzy podczas II Warszawskich Targów Książki - Warszawa 2011.
8. Wykład dla bibliotekarzy województwa podkarpackiego - Rzeszów 2016.
9. Współpraca z Muzycznym Przedszkolem Nr 14 w Rzeszowie - warsztaty literackie z nauczycielami i dziećmi.
10. Warsztaty literackie z dziećmi w Przedszkolu „Chatka Puchatka” w Rzeszowie.
11. Warsztaty literackie z dziećmi i rodzicami w Publicznym Przedszkolu w Markowej.
12. Współpraca z Muzeum Dobranocek w Rzeszowie.
13. Współpraca z Teatrem Maska w Rzeszowie.
14. Współpraca ze Szkołą Podstawową nr 13 w Rzeszowie - spotkania literackie.
15. Współpraca z Gimnazjum Nr 2 w Rzeszowie w ramach Konkursu Recytatorskiego im. Zbigniewa Herberta (juror).
16. Współpraca z V Liceum Ogólnokształcącym w Rzeszowie w ramach Konkursu Recytatorskiego im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (juror).
17. Warsztaty literackie z dziećmi i bibliotekarzami - Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna.
18. Współpraca z Przedszkolem Nr 6 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
19. Współpraca z Przedszkolem Nr 16 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
20. Współpraca Przedszkolem Nr 29 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
21. Akcja „JA - Przedszkolak” - warsztaty literackie dla dzieci (Studenckie Koło Naukowe Animatorów Kultury Literackiej Dzieci).
22. Prowadzenie warsztatów literackich dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w ramach Stowarzyszenia SNEP.
23. Współpraca ze Szkołą Podstawową Nr 1 w Rzeszowie w ramach akcji Cała Polska czyta dzieciom - Studenckie Koło Naukowe Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
24. Akcja „Chodnikowa poezja” - dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
25. Akcja „Najdłuższa Książka Świata” we współpracy z WiMBP w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.

Problemy badawcze seminarium

1. Wprowadzanie dziecka w kulturę literacką.
2. Odbiór arcydzieł literatury dziecięcej.
3. Czytelnictwo wśród dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
4. Wykorzystanie wybranych utworów literatury dziecięcej w praktyce edukacyjnej.