
DR HAB. ALICJA UNGEHEUER-GOŁĄB
profesor nadzwyczajna prof. UR
kierownik w Zakładzie Edukacji Literackiej Dziecka
Kontakt:
Wydział Pedagogiczny,
Zakład Edukacji Literackiej Dziecka
ul. ks. J. Jałowego 24
35-010 RZESZÓW
[email protected], [email protected]
Zainteresowania badawcze
- badania nad literaturą dziecięcą (głównie dla dzieci do 12 roku życia), widzianą w szerokiej perspektywie jej związków z pedagogiką, psychologią, antropologią kultury;
- obcowanie dziecka ze sztuką, zwłaszcza literaturą, teatrem i tańcem;
- problematyka przekładu intersemiotycznego;
- literacka edukacja małego dziecka;
- odbiór literatury przez małe dziecko;
- terapeutyczne funkcje literatury dziecięcej.
Twórczyni metody ekspresywnego wykonania utworów poetyckich. Prowadzi warsztaty z zakresu biblioterapii i pracy z utworem literackim z elementami teatralizacji, dramy i ekspresji ciała. W tle jej badań literaturoznawczych zawsze pozostaje dziecko jako wirtualny lub rzeczywisty odbiorca.
Opiekunka Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
Udział w organizacjach naukowych
- członkini polskiej Sekcji IBBY (International Board on Books for Young People);
- członkini IRSCL (International Research Society for Children’s Literature);
- członkini Komitetu Redakcyjnego serii SBP Biblioteki - Dzieci - Młodzież;
- członkini Rady Programowej Centrum Literatury Dziecięcej.
Ważniejsze publikacje
Monografie autorskie
- Poezja dzieciństwa, czyli droga ku wrażliwości, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1999.
- Tekst poetycki w edukacji estetycznej dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007.
- Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
- Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą. Podręcznik, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2011.
- Literackie inspiracje w rozwoju przedszkolaka, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2012.
Prace pod redakcją
- W pobliżu literatury dziecięcej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
- Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012. (współred. Małgorzata Chrobak).
- O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015. (współred. Małgorzata Chrobak, Michał Rogoż).
- Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016. (współred. Urszula Kopeć).
Wybrane artykuły w tomach zbiorowych
- Ekspresja dziecięca a rozwój wrażliwości estetycznej, [w:] Homo comunicus. Szkice pedagogiczne, pod red. W. Kojsa przy współudziale Ł. Dawid, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1906, Katowice 2000.
- O dydaktyzmie w baśń zaklętym. (Na podstawie „Przedziwnych przygód Duszka Dzińdzińnika” Ewy Szelburg-Zarembiny), [w:] Literatura i sztuka, a wychowanie, pod red. J. Kidy, Rzeszów 2001.
- „Otwarty” dydaktyzm czytanek Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, (w:) Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą, pod red. A. Baluch i K. Gajdy, Kraków 2001.
- Rozwijanie wrażliwości dziecięcej (w aspekcie edukacji polonistycznej), [w:] W służbie szkole i nauce, pod red. A.W. Maszke, Rzeszów 2001.
- Słowa-obrazy jako elementy kultury w wierszu „Nasze dźwierza” Janiny Porazińskiej, [w:] Konteksty kulturowe w szkolnej edukacji językowej w Polsce i za granicą, pod red. J. Kidy i Lubow R. Wowk, Rzeszów 2002.
- Odbiór kontekstualny a dydaktyczna wymowa dzieła, [w:] Wymiary ekspresji dziecięcej. Stymulacja - samorealizacja - wsparcie, pod red. K. Krasoń, B. Mazepy-Domagały, Wyd. Librus, Katowice 2005.
- „Wrażliwe” wiersze Anny Onichimowskiej [w:] Miejsce literatury i teatru w przestrzeniach terapeutycznych. Werbalne i niewerbalne aspekty wsparcia rozwoju, pod red. J. Malickiego i K. Krasoń, Biblioteka Śląska, Katowice 2005.
- O tym, jak ciało „czyta” tekst, [w:] W pobliżu literatury dziecięcej pod red. A. Ungeheuer-Gołąb, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
- O edukacji przez intelekt i emocje w książeczkach-podręcznikach dla najmłodszych [w:] Intersubiektywność sztuki w recepcji i tworzeniu. Diagnoza, edukacja, wsparcie rozwoju pod red. K. Krasoń, B. Mazepy-Domagały, A. Wąsińskiego, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała - Katowice 2009.
- Ilinx jako kategoria odbioru utworów fantastycznych dla dzieci [w:] Relevant across Cultures. Visions of Connectedness in Modern Fantasy Literature for Young Readers pod red. Justyny Deszcz-Tryhubczak, Marka Oziewicza i Agaty Zarzyckiej, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2009.
- Przewodnik po Krakowie - książeczka dla dzieci i rodziców [w:] Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży, pod red. A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoża, Kraków 2009.
- Między „naprawdę” a „na niby”. O zabawie dramatycznej jako formie proteatralnej [w:] Między teatrem a światem. W kręgu problemów dramatu, sztuki scenicznej i teatralizacji kultury pod red. Ryszarda Strzeleckiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010.
- Intersemiotyczne walory poezji dla dzieci i ich wykorzystanie w edukacji literackiej dziecka [w:] „Stare” i „nowe” w literaturze dla dzieci i młodzieży pod red. B. Olszewskiej i E. Łuckiej-Zając, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2010.
- „Łzy i dreszcze”. O emotywnym odbiorze literatury dziecięcej [w:] Młody odbiorca w kręgu lektur pożytecznych i szkodliwych pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2012.
- Noosfera literacka wczesnego dzieciństwa [w:] Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci pod red. A. Ungeheuer-Gołąb i M. Chrobak, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012.
- Siedząca na drzewie… W poszukiwaniu żeńskich wzorców osobowych w literaturze dla dzieci [w:] Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, pod red. B. Niesporek-Szamburskiej i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 193-209.
- O muzyce ukrytej w wierszach Wandy Chotomskiej [w:] Wandalia ponownie pod red. nauk. J. Papuzińskiej, Literatura, Łódź 2013, s. 10-28.
- Korczaka archipelag dzieciństwa [w:] Janusz Korczak. Pisarz pod red. Anny Marii Czernow, SBP, Warszawa 2013, s. 145-153.
- Dziewczynka, która uskrzydliła wyobraźnię. O Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla [w:] Wyczytać świat - międzykulturowość w literaturze dla dzieci i młodzieży, pod red. Bernadety Niesporek-Szamburskiej, Małgorzaty Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 125-141.
- O dziecku tańczącym [w:] Muzyczne związki w sztuce dla dziecka pod red. G. Leszczyńskiego, Centrum sztuki dziecka w Poznaniu, Poznań 2014, s. 145-161.
- Badania nad literaturą dla dzieci w Polsce inspirowane typologią zabaw Rogera Cailloisa [w:] Polska i obca literatura dla dzieci i młodzieży na warsztacie współczesnych badaczy pod redakcją Danuty Muchy, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2014.
- Intersemiotyczne ceremonie Alicji Baluch [w:] O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży, pod red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, M. Rogoża, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015, s. 22-32.
- O terapeutycznych wartościach dzieła literackiego i wynikających stąd wątpliwościach [w:] Wsparcie wczesnorozwojowe dzieci zagrożonych niepełnosprawnością i niepełnosprawnych pod red. Krystyny Barłóg, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2015, s. 62-71.
- Literatura dla dzieci jako narzędzie pedagogiki (ujęcie teoretyczne) [w:] W trosce o rozwój i wczesną edukację dziecka pod red. Sabiny Guz i in., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2015, s. 310-316.
- Małe dziecko i literatura, czyli o tym jak cała Polska czyta dzieciom nie wiadomo co [w:] (Przed)szkolne spotkania z lekturą pod red. B. Niesporek-Szamburskiej i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 41-52. ISBN 978-83-8012-623-7.
- Najpierw jest dziecko, czyli "Remanent" Wandy Chotomskiej [w:] Twórczość Wandy Chotomskiej jako źródło wartości kształtujących osobowość dziecka. Studia, pod red. Marii Czaplickiej-Jedlikowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2015, s. 170-181.
- Dziecko, komizm i muzyka - trzy komponenty życia [w:] Do śmiechu. Komizm w sztuce dla dziecka, pod red. G. Leszczyńskiego, Centrum Sztuki dla Dziecka, Poznań 2016, s. 125-142.
- O trudnej nietrudnej poezji dziecięcej [w:] Dziecko i poezja w kontekście wczesnej edukacji pod red. Urszuli Chęcińskiej, Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2016, s. 51-68.
- Literatura dla dzieci - wartość rozwojowa [w:] Encyklopedia Aksjologii Pedagogicznej pod red. Krystyny Chałas i Adama Maja, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2016.
- Rytm wiersza dla dzieci jako jeden z pierwszych wyznaczników sztuki [w:] Emil Jaques-Dalcroze i jego idee w edukacji, sztuce i terapii, pod red. Ewy Szatan, Ewy Antoniny Muzioł, Alicji Komorowskiej-Zielony, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2016.
- Dziecko wśród sztuk (uwagi z próby badawczej) [w:] Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka pod red. Alicji Ungeheuer-Gołąb i Urszuli Kopeć, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016, s. 81-89.
- Infantylizacja w tekstach kultury dorosłych na przykładzie teledysku do piosenki Chandelier w wykonaniu Sii Furler [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, pod red. Małgorzaty Chrobak i Katarzyny Wądolny-Tatar, UNIVERSITAS, Kraków 2016.
Publikacje wydane za granicą
- Sytuacje kontekstowe a odbiór literatury przez dziecko, [w:] Nation and Language: Aspects of Socio-Linguistic Development. Second International Conference Proceedings, Kaunas University of Technology, Kaunas 2006.
- Playing patterns in literature for youngest readers, [w:] “Inoziemna Philologia”, Issue 119(2)2007.
- Od kałuży do oceanu. Obraz morza w polskiej liryce dziecięcej, [w:] More w ceske a polske literature. Morze w czeskiej i polskiej literaturze pod red. Libora Martinka, Slezska Univerzita v Opave, Opava 2009.
- Emotions of Literary Response on the Basis of Tove Jansson’s The Spring Tune [w:] Literatura. Diti. Czas, pod red. Uliany Gnidec, Natalii Trochim i in., Ukraińskie Centrum Badań nad Literaturą dla Dzieci i Młodzieży, Nawczalna Kniga - Bogdan, Tarnopol 2011.
- O królewnach - bohaterkach literackich utworów dla dzieci Roksany Jędrzejewskiej-Wrobel [w:] Evropska dimerze ceske a polske literatury/Europejski wymiar literatury czeskiej i polskiej pod red. Libora Martinka, Slezska Univerzita w Opavie, Opava 2011.
- Reading with the Body. Based on Selected Works of Children’s Literature [w:] Література. Діти. Час: Вісник Центру дослідження літератури для дітей та юнацтва. Вип. 2. - Тернопіль: Навчальна книга - Богдан, 2012. - С. 99 - 107.
Artykuły w czasopismach i periodykach naukowych
- Wyliczanki pani Danki, „Guliwer” 1999, nr 5.
- Optymistyczny dydaktyzm, „Guliwer” 2002, nr 2.
- Wykorzystanie wierszy Anny Onichimowskiej w praktyce szkolnej, „Biblioterapeuta” 2004, nr 3(27).
- O tym, jak lektura „Dzieci z Bullerbyn” Astrid Lindgren ratuje przed „Czarną nocą”, „Guliwer” 2005, nr 1.
- Różne wiersze w jednym dziecku (o poezji Joanny Papuzińskiej), „Guliwer” 2005, nr 3.
- Pies (nie)poetycki?, „Guliwer” 2006, nr 3.
- Życiodajna opowieść Kobiety-Babki-Poetki (o poezji dla dzieci Karoliny Kusek), „Akant” 2009, nr 3.
- Od przechwałki do zagadki. Współzawodnictwo jako kategoria odbioru literatury przez dziecko [w:] „Studia Słowianoznawcze”, t. 8, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2009.
- O smoku i dziecku, „Guliwer” 2010, nr 1.
- Nowy dydaktyzm (od Jachowicza do Kerna), „Guliwer” 2010, nr 3.
- Wychowanie przez sztukę w edukacji literackiej dziecka, [w:] Twórczość - Ekspresja - Aktywność artystyczna w rozwoju dzieci i młodzieży, „Chowanna” pod red. Katarzyny Krasoń, t. 1, Katowice 2011.
- O chłopcu… (według Janusza Korczaka), „Guliwer” 2011, nr 4, s. 51-55.
- O dobrej dziewczynie (w przestrzeni wybranych baśni ludowych), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. XIV, 2014.
- Children's theatricalization of the world or between "for real" and "make - believe", „Filoteknos” Mimesis and Beyond in Fictional Worlds, ed. by Dorota Kołodziejczyk, Stephanie Branson, D. Michułka i R. Waksmund, Wrocław 2013/2014, nr 4, s. 195- 203.
- Gdy tańczę, to mówię. Pro- i parataneczne komunikowanie się dziecka ze światem, „Glissando” 2015, nr 27(27).
- Obrazek na całe życie. O roli pierwszych obrazów/ilustracji w życiu dziecka na przykładzie autodoświadczania, „Chowanna” 2015, nr 2, s. 105-117.
- O niedziecięcych wierszach dziecięcych (z tęsknoty za liryką dziecięcą), „Guliwer” 2016, nr 1, s. 22-28.
Przedmowy, posłowia, recenzje
- Słowo wstępne do: Brudek A., Wiersze wybrane i przekłady, Rzeszów 2001.
- Posłowie do: K. Kusek, Atramentowym szlakiem, Biblioteka „Tematu” nr 42, Bydgoszcz 2011. (wersja polska i francuska)
- (Recenzja) K. Kusek, Pomiędzy świtem a zmierzchem, Biblioteka „Tematu” nr 44, b.p.
- "Stare" i "nowe" w literaturze dla dzieci i młodzieży - biografie [The "Old" and the "New" in literature for children and young adults: Biographies] - recenzja opublikowana na stronie internetowej IRSCL: http://www.irscl.com/review_old_new_biographies.html
Twórczość literacka
Poezja liryczna
- Dotknięcia, Towarzystwo im. S. Piętaka, Rzeszów 2001.
- (szereg drobnych tekstów dla dzieci wydanych w piśmie „Kapitan Muzyczka”).
- Kęsy życia, Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2004.
- Fragmenty cyklu Od córki w tłumaczeniu na język czeski - „Akord”, Revue pro literaturu, Brno-Praha, Rocnik XXVIII, nr 9, Kveten 2010.
- Wiersze liryczne z tomiku Dotknięcia w tłumaczeniu za język czeski - „Pruhledy” 2010, nr 2.
- Wiersze kuchenne, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2016.
Literatura dziecięca
- O Taju, Jasiu i Rowerku, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2009.
- Dookoła Ciebie, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2010.
- Przygody Jeżyka spod Jabłoni, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2011.
- Zimowe przygody Jeżyka spod Jabłoni, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2015.
Współpraca ze środowiskiem
- Redakcja literacka dodatku dla dzieci „Pluszak” do miesięcznika „Nasz Dom” (2009-2017).
- Organizacja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. Noosfera literacka. O literaturze jako wspomaganiu rozwoju dziecka we współpracy z Pracownią Literatury dla Dzieci i Młodzieży przy Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz PCEN-em w Rzeszowie (2010).
- Organizacja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. Obcowanie małego dziecka ze sztuką. Wokół literatury, teatru, tańca i sztuk wizualnych we Współpracy z Instytutem Filologii Polskiej URz (2015).
- Organizacja wykładu prof. zw. dr hab. Alicji Baluch dla rzeszowskiego środowiska akademickiego i nauczycielskiego.
- Organizacja wykładu dra hab. prof. UW Grzegorza Leszczyńskiego dla rzeszowskiego środowiska akademickiego i nauczycielskiego.
- Wykłady i warsztaty literackie podczas Targów Książki Dziecięcej w Krakowie w ramach akcji Portalu internetowego „Czas dzieci” (2010, 2011).
- Wykład dla bibliotekarzy podczas II Warszawskich Targów Książki - Warszawa 2011.
- Wykład dla bibliotekarzy województwa podkarpackiego - Rzeszów 2016.
- Współpraca z Muzycznym Przedszkolem Nr 14 w Rzeszowie - warsztaty literackie z nauczycielami i dziećmi.
- Warsztaty literackie z dziećmi w Przedszkolu „Chatka Puchatka” w Rzeszowie.
- Warsztaty literackie z dziećmi i rodzicami w Publicznym Przedszkolu w Markowej.
- Współpraca z Muzeum Dobranocek w Rzeszowie.
- Współpraca z Teatrem Maska w Rzeszowie.
- Współpraca ze Szkołą Podstawową nr 13 w Rzeszowie - spotkania literackie.
- Współpraca z Gimnazjum Nr 2 w Rzeszowie w ramach Konkursu Recytatorskiego im. Zbigniewa Herberta (juror).
- Współpraca z V Liceum Ogólnokształcącym w Rzeszowie w ramach Konkursu Recytatorskiego im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (juror).
- Warsztaty literackie z dziećmi i bibliotekarzami - Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna.
- Współpraca z Przedszkolem Nr 6 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
- Współpraca z Przedszkolem Nr 16 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
- Współpraca Przedszkolem Nr 29 w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
- Akcja „JA - Przedszkolak” - warsztaty literackie dla dzieci (Studenckie Koło Naukowe Animatorów Kultury Literackiej Dzieci).
- Prowadzenie warsztatów literackich dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w ramach Stowarzyszenia SNEP.
- Współpraca ze Szkołą Podstawową Nr 1 w Rzeszowie w ramach akcji Cała Polska czyta dzieciom - Studenckie Koło Naukowe Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
- Akcja „Chodnikowa poezja” - dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
- Akcja „Najdłuższa Książka Świata” we współpracy z WiMBP w Rzeszowie w ramach Studenckiego Koła Naukowego Animatorów Kultury Literackiej Dzieci.
Problemy badawcze seminarium
- Wprowadzanie dziecka w kulturę literacką.
- Odbiór arcydzieł literatury dziecięcej.
- Czytelnictwo wśród dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
- Wykorzystanie wybranych utworów literatury dziecięcej w praktyce edukacyjnej.