Walidacja skal i kwestionariuszy

Adres systemu informatycznego z dowodami wkładu działalności naukowej oraz dowodami wpływu społecznego

  1. https://bmcmusculoskeletdisord.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12891-018-2238-9
  2. https://www.medscimonit.com/abstract/index/idArt/908094
  3. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10803548.2017.1316596
  4. https://bmcpediatr.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12887-018-1273-x
  5. https://bmjopen.bmj.com/content/9/11/e030567.long
  6. https://hqlo.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12955-019-1263-1
  7. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00586-019-06250-4
  8. http://www.ejcem.ur.edu.pl/summary/polish-linguistic-adaptation-western-ontario-shoulder-instability-index
  9. https://www.researchgate.net/publication/287058503_Polish_adaptation_of_stroke-specific_quality_of_life_scale
  10. http://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/2373

Ewaluowany podmiot

Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski

Dyscyplina naukowa

Nauki o Zdrowiu

Tytuł opisu wpływu społecznego

Wprowadzanie do praktyki klinicznej i społecznej oraz badań naukowych rzetelnych narzędzi - kwestionariuszy i skal do oceny stanu funkcjonalnego, aktywności fizycznej, niepełnosprawności oraz jakości życia

1. Wkład działalności naukowej

Prace nad adaptacją kwestionariuszy i skal pochodzących z innych krajów przeprowadza  się z dwóch powodów: aby stosować dany kwestionariusz zgodnie z jego właściwą metodologią oraz móc dokonywać porównań międzynarodowych. Znaczna część narzędzi wykorzystywanych w pracy klinicznej, społecznej i naukowej powstała w krajach anglojęzycznych, dlatego stosowanie ich w kraju o innej kulturze oraz innym języku, nakłada na badaczy obowiązek przeprowadzenia procesu adaptacji kulturowo-językowej. Proces ten polega na rzetelnym, wieloetapowym tłumaczeniu kwestionariusza, w którym biorą udział tłumacze oraz zespół fachowców z danej dziedziny nauk. W procesie tłumaczenia pod uwagę bierze się również odmienności kulturowe, które mogą występować w kraju, w którym przeprowadzana jest adaptacja. Celem tego procesu jest stworzenie kwestionariusza/skali równoważnych do oryginału, ale również w pełni zrozumiałych dla osób pochodzących z różnych kultur czy posługujących się różnymi językami. Wykorzystanie międzynarodowych standardów w procesie adaptacji kulturowo-językowej podnosi jakość tłumaczenia, mimo, iż proces ten jest czasochłonny i pracochłonny. Zaadaptowany do nowego języka oraz kultury kwestionariusz/skala powinny charakteryzować się równoważnością semantyczną, idiomatyczną, doświadczeń oraz pojęciową. Według wytycznych z literatury, po zakończeniu tego procesu nieodzownym etapem jest sprawdzenie właściwości pomiarowych otrzymanych narzędzi. Służą temu badania atestacyjne określające rzetelność, trafność oraz czułość na zmiany nowo powstałego kwestionariusza.

Właściwie przeprowadzony proces adaptacji kulturowo-językowej oraz oceny właściwości psychometrycznych pozwala na uzyskanie narzędzia, które, w zależności od celu do którego został utworzony, w wiarygodny sposób pozwoli na ocenę stanu funkcjonalnego i zdrowia, postępów leczenia pacjentów, ocenę aktywności fizycznej, stopnia niepełnosprawności czy też jakości życia.   

Realizowane badania miały na celu wprowadzanie do praktyki klinicznej i społecznej oraz badań naukowych rzetelnych narzędzi - kwestionariuszy i skal, które nie były dostępne do tej pory w Polsce:

  1. Kwestionariusz Oxford Shoulder Score (OSS) został utworzony przez Dawson J. i wsp. (University of Oxford). Składa się on z 12 pozycji, które służą do oceny bólu i funkcji u pacjentów z problemami w obrębie kompleksu barkowego, za wyjątkiem niestabilności. Proces adaptacji kulturowej i walidacji przeprowadzono zgodnie z wytycznymi przesłanymi przez Oxford University Innovation. Publikacja w czasopiśmie z IF, wyróżnienie podczas XI Międzynarodowych Dniach Rehabilitacji,2019.
  • Bejer Agnieszka – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Członkowie zespołu: Szczepanik Magdalena, Szymczyk Daniel, Pop Teresa
  1. Spine Functional Index (SFI) został utworzony przez Gabel i wsp. (University of Sunshine Coast, Australia). Obejmuje on 25 pozycji, które służą do rzetelnej oceny wpływu bólu kręgosłupa na wykonywanie codziennych czynności. We współpracy z autorem kwestionariusza, przeprowadzono proces adaptacji kulturowej i walidacji polskiej wersji SFI, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie naukowym z Impact Factor.
  • Bejer Agnieszka – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  1. Western Ontario Shoulder Instability Index (WOSI) został utworzony przez Griffin S. I wsp. (University of Western Ontario, Kanada). Kwestionariusz zawiera 21 pytań podzielonych na cztery sekcje. Autorzy podjęli się niniejszych badań ze względu na brak w Polsce narzędzi badawczych do oceny jakości życia osób z niestabilnością stawu ramiennego. Publikacja w polskim czasopiśmie.
  • Bejer Agnieszka – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Członkowie zespołu: Domka-Jopek Elżbieta
  1. Western Ontario Rotator Cuff Index (WORC) - został utworzony przez Griffin S. I wsp. (University of Western Ontario, Kanada). Jest specyficznym narzędziem badawczym (zawiera 21 pozycji zgrupowanych w 5 dziedzinach) do oceny jakości życia pacjentów z różnymi problemami w obrębie stożka rotatorów pacjentów w Polsce. Publikacja w czasopiśmie z IF.
  • Bejer Agnieszka – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Członkowie zespołu: Domka-Jopek Elżbieta
  1. Knee Outcome Survey Activities of Daily Living (KOS-ADL) został utworzony w przez J. J. Irgang i wsp. (University of Pittsburgh School of Health and Rehabilitation Sciences, USA). Służy rozpoznawaniu, ocenie oraz monitorowaniu objawów  i ograniczeń, których doświadczają pacjenci z dysfunkcją stawu kolanowego (urazy łąkotkowe, więzadłowe, choroba zwyrodnieniowa).  Obrona rozprawy doktorskiej M. Szczepanik – UR 2017r.,  publikacja w czasopiśmie z IF.
  • Szczepanik Magdalena– koordyantor projektu
  • Członkowie zespołu: Bejer Agnieszka, Szymczyk Daniel, Majewska Joanna
  1. Stroke Specific-Quality of Life Scale (SSQoL) - autorstwa Williams LS i wsp. (Indiana University School of Medicine w Indianapolis, USA).  Należy do skal specyficznych do oceny jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia po udarze mózgu (2 dziedziny, 12 podskal, 49 pozycji).  Obrona rozprawy doktorskiej A Bejer (AWF w  Warszawie, 2010r, wyróżnienie), publikacja.
  • Agnieszka Bejer – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  1. Wisconsin Gait Scale (WGS) – utworzona przez Rodriguez AA i wsp. (University of Wisconsin-Madison Medical School, USA). Jak dotąd, brakowało specyficznej, pediatrycznej skali pozwalającej na wieloczynnikową, opisową ocenę zarówno w zakresie parametrów czasowo-przestrzennych, jak i kinematycznych chodu dzieci z postacią hemiplegii spastycznej mózgowego porażenia dziecięcego. Podjęta próba zastosowania skali WGS, pierwotnie przeznaczanej do oceny chodu osób dorosłych po udarze mózgu, w grupie dzieci z postacią połowiczą mózgowego porażenia dziecięcego, zakończyła się powodzeniem. Wprowadzono nowa, pediatryczną wersja skali WGS. Publikacja w czasopiśmie z IF.
  • Agnieszka Guzik – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Członkowie zespołu: Drużbicki Mariusz, Przysada Grzegorz, Bazarnik-Mucha Katarzyna, Szczepanik Magdalena, Wolan-Nieroda Andżelina
  1. World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0). W wyniku współpracy z WHO oraz Rady ICF przy Centrum Systemów Informatycznych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) w Warszawie przetłumaczono zgodnie z wytycznymi WHO i dokonano oceny wartości psychometrycznych. Kwestionariusz WHODAS oparty na International Classification of Functioning Disability and Health (ICF) do oceny niepełnosprawności. Publikacja w czasopiśmie z IF.
  • Agnieszka Ćwirlej-Sozańska– koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Członkowie zespołu: Bernard Sozański
  1. Kwestionariusz Aktywności Fizycznej Młodzieży – utworzony przez Kowalski KC i wsp. (University of Saskatchewan, Kanada). Jednym z najważniejszych czynników determinujących zdrowie człowieka jest aktywność fizyczna. Niezbędnym było udostepnienie wiarygodnej i rzetelnej metody służącej do oceny poziomu aktywności fizycznej młodzieży, będącą zarazem metodą nieinwazyjną, szybką, łatwą i niedrogą. Dotychczas w Polsce nie istniał standaryzowany kwestionariusz służący do oceny poziomu aktywności fizycznej młodzieży. Dlatego celem podjętych działań była realizacja adaptacji językowej oraz ocena powtarzalności i rzetelności Polskiej wersji Kwestionariusza Aktywności Fizycznej Młodzieży.
  • Justyna Wyszyńska – koordyantor projektu/ pracownik naukowy
  • Pracownicy naukowi: Justyna Podgórska-Bednarz, Joanna Baran, Katarzyna Dereń

2. Dowody wkładu działalności naukowej

  • Bejer A, Probachta M, Kulczyk M, Griffin S, Domka-Jopek E, Płocki J. Validation of the Polish Version of the Western Ontario Rotator Cuff Index in Patients Following Arthroscopic Rotator Cuff Repair. BMC Musculoskeletal Disorders 2018; 19: 333. https://doi.org/10.1186/s12891-018-2238-9
  • Szczepanik M, Bejer A, Szymczyk D, Snela S, Jabłoński J, Majewska J. Polish cross-cultural adaptation and validation of the Knee Outcome Survey Activities of Daily Living Scale (KOS-ADLS) in the group of patients undergoing total knee arthroplasty. Medical Science Monitor 2018; July 24:5309-5319. https://doi.org/10.12659/MSM.908094
  • Agnieszka Ćwirlej-Sozańska, Anna Wilmowska-Pietruszyńska, Bernard Sozański. Validation of the Polish version of the World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0) in an elderly population (60-70 years old). International Journal of Occupational Safety and Ergonomics 2018;24(3):386-394. https://doi.org/1080/10803548.2017.1316596.
  • Guzik A, Drużbicki M, Kwolek A, Przysada G, Bazarnik-Mucha K, Szczepanik M, Wolan-Nieroda A,Sobolewski M. The paediatric version of Wisconsin gait scale, adaptation for children with hemiplegic cerebral palsy: a prospective observational study. BMC Pediatrics 2018;15;18(1):301. https://doi.org/10.1186/s12887-018-1273-x
  • Justyna Wyszyńska, Piotr Matłosz, Justyna Podgórska-Bednarz, Jarosław Herbert, Krzysztof Przednowek, Joanna Baran, Katarzyna Dereń, Artur Mazur. „Adaptation and validation of the Physical Activity Questionnaire for Adolescents (PAQ-A) among Polish adolescents – cross-sectional study”. BMJ Open 2019;9:e030567. doi:10.1136/  bmjopen-2019-030567. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31740466

3. Charakterystyka wpływu społecznego

Ustawa z dnia 25 września 2015  o zawodzie fizjoterapeuty nałożyła na fizjoterapeutów obowiązek m.in. wykonywania diagnostyki funkcjonalnej pacjenta czy wydawanie opinii i orzeczeń odnośnie stanu funkcjonalnego osób poddanych fizjoterapii. Zarazem, zgodnie z Rozporządzeniem  Ministra Zdrowia z dnia 13 grudnia 2018 w sprawie świadczeń gwarantowanych z rehabilitacji leczniczej, fizjoterapeuta  przed rozpoczęciem zabiegów z zakresu fizjoterapii ambulatoryjnej realizuje wizytę fizjoterapeutyczną. Podczas wizyty wykonuje on m.in. ocenę i opis stanu funkcjonalnego świadczeniobiorcy przed i po realizacji świadczeń. Fizjoterapeuta ma obowiązek przekazać lekarzowi kierującemu na zabiegi informacje odnośnie uzyskanych efektów terapii.  Coraz częściej fizjoterapeuta w praktyce klinicznej, wykorzystuje się subiektywne kwestionariusze oceny (Patient- Reported Outcome Measures, PROMs), czyli takie, w których sam pacjent, określa swój stan zdrowia. Kwestionariusze tego typu pozwalają na zgromadzenie opinii pacjenta na temat nasilenia dolegliwości związanych z chorobą czy urazem, wpływu tych dolegliwości na poziom codziennej aktywności pacjenta oraz jakość życia. Tak skonstruowane narzędzia badawcze pomagają w monitorowaniu postępów leczenia pacjenta, ułatwiają komunikacje na linii lekarz - fizjoterapeuta - pacjent i mogą prowadzić do poprawy jakości opieki nad pacjentem.

Nasze zespoły podjęły się wprowadzania odpowiednich kwestionariuszy na polski grunt, tak aby zapełnić lukę i dostarczyć klinicystom możliwośc korzystania z rzetelnych narzędzi. Każdy z nich został prawidłowo skonstruowany w wersji angielskojęzycznej, co zostało potwierdzone w publikacjach naukowych.  Posiadają one także liczne wersje językowe, które pozwalają na porównania międzynarodowe. Każdy z zaadaptowanych kwestionariuszy zapewnia możliwość oceny specyficznych grup pacjentów: Stroke Specific-Quality of Life Scale - pacjenci po udarze mózgu; Oxford Shoulder Score – pacjenci z problemami w obrębie kompleksu barkowego, za wyjątkiem niestabilności;  Spine Functional Index – pacjenci z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa; Western Ontario Shoulder Instability Index – pacjenci z  niestabilnością stawu ramiennego lub operowanych z tego powodu; Western Ontario Rotator Cuff Index - pacjenci z  różnymi problemami w obrębie stożka rotatorów; Knee Outcome Survey Activities  of Daily Living - pacjenci z dysfunkcją stawu kolanowego (urazy łąkotkowe, więzadłowe, choroba zwyrodnieniowa). Za ich pomocą  można oceniać stan funkcjonalny pacjenta lub jego jakość życia. Kwestionariusz World Health Organization Disability Assessment Schedule służy do natomiast do oceny niepełnosprawności w różnych grupach pacjentów. Powyższe narzędzia są także czułe na zmiany kliniczne, więc można za ich pomocą oceniać postępy fizjoterapii, czy innych form leczenia – farmakologicznego, operacyjnego). Skala Wisconsin Gait Scale – wersja pediatryczna służy ocenie chodu i monitorowaniu w nim zmian, zarówno w zakresie parametrów czasowo-przestrzennych, jak i kinematycznych, u dzieci z postacią połowiczą mózgowego porażenia dziecięcego. Kwestionariusz Aktywności Fizycznej Młodzieży w Polsce pozwala natomiast na łatwe i szybkie badania poziomu aktywności fizycznej realizowane zarówno indywidualnie jak i na dużą skalę. Dzięki temu ułatwione  jest monitorowanie poziomu aktywności fizycznej polskiej młodzieży, a na podstawie wyników badań projektowanie interwencji, a także porównanie wyników między krajami, gdyż stworzony kwestionariusz aktywności fizycznej jest stosowany w wielu krajach (m.in. USA, Wielka Brytania, Holandia, Hiszpania, Iran, Wietnam).

            Członkowie zespołu upowszechniają również wiedzę na temat międzynarodowych wytycznych  dotyczącymi procesu adaptacji kulturowo-językowej i walidacji narzędzi badawczych oraz konieczności podejmowania takich badań, by posługiwać sie rzetelnymi kwestionariuszami i skalami w swoich pracach naukowych czy praktyce zawodowej i społecznej. Przykładem mogą być wykłady czonka zespołu – Bejer A pt. Metody klinimetrii w urazach sportowych  i ocena  pacjenta z wybranymi urazami barku i kolana, podczas wizyty w Instituto Politecnico do Porto w Portugali w ramach wyjazdu z programu Erasmus. Członkowie zespołu (m.in. Bejer A, Szczepanik M, Domka-Jopek E) zredagowali także rozdział do monografii UR pod red. Prof. Lidii Perenc (2020) pt. Wytyczne w zakresie procesu tłumaczenia i adaptacji kulturowej kwestionariuszy (ang. Patient-Reported Outcomes Measures - PROMs) mających zastosowanie  w praktyce klinicznej oraz do prowadzenia badań w naukach o zdrowiu.

                   Członkowie zespołu ciągle powiększają swój dorobek naukowy, kliniczny i społeczny w celu osiągania kolejnych  awansów. W  2017 roku  jeden członek zespołu (Szczepanik M) uzyskała tytuł doktora nauk o zdrowiu, a promotorem pomocniczym w tym procesie był także członek naszego zespołu (Bejer A). W 2019 roku został wszczęty przewód doktorski - mgr Sabiny Mastej Polska adaptacja i walidacja Bostońskiego Kwestionariusza Zespołu Cieśni Nadgarstka (Boston Carpal Tunnel Questionnaire).

4. Dowody wpływu społecznego

  • W wyniku wieloletnich doświadczeń ośrodka w zakresie rzetelnego przeprowadzania adaptacji kulturowo-językowej i procesu walidacji otrzymanych wersji narzędzi badawczych. Mgr Magdalena Szczepanik przygotowała i obroniła rozprawa doktorska nt.: Polska adaptacja skali Knee Outcome Survey Activities  of Daily Living (KOS- ADL). Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski, Promotor: Prof. dr hab. n. med. Sławomir Snela, promotor pomocniczy: Dr Agnieszka Bejer, 2017 rok.
  • Wprowadzono wersje polskie kwestionariuszy (OSS, WOSI, WORC, KOS-ADL, SFI) do standardowej oceny pacjenta podczas realizacji procedury diagnostyka fizjoterapeutyczna w ramach świadczenia dla NFZ – fizjoterapia ambulatoryjna oraz dla pacjentów przyjmowanych ambulatoryjnie i prywatnie  w Nowych Technikach Medycznych - Szpitalu Specjslistycznym im. Świętej Rodziny w Rudnej Małej k. Rzeszowa; 2020 rok.
  • Planowane wprowadzenie skali Wisconsin Gait Scale jako standardowe narzędzie oceny chodu dzieci z postacią hemiplegii spastycznej mózgowego porażenia dziecięcego w Klinicznym Regionalnym Ośrodku Rehabilitacyjo-Edukacyjnym w Rzeszowie – plan na 2020 rok.

5. Uzasadnienie interdyscyplinarności działalności naukowej o przełomowym znaczeniu dla rozwoju nauki

Ukierunkowanie badań w Instytucie Nauk o Zdrowiu  na proces adaptacji kulturowo-językowej i walidacji narzędzi badawczych jest jednym z najszerzej zakrojonym projektem w tym zakresie w Polsce. Obecnie prowadzonych jest kolejnych 8 badań w tym zakresie, dotyczących kwestionariuszy do oceny funkcjonalnej, jakości życia i niepełnosprawności pacjentów z problemami ortopedycznymi i neurologicznymi.

Interdyscyplinarność naszej działalności naukowej wiąże się z ścisłą współpracą z badaczami z innej dyscypliny naukowej - z nauk medycznych, nauk o kulturze fizycznej oraz współpracy z innymi naukowcami z uczelni w Polsce (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów) i za granicą (University of Oxford; University of Sunshine Coast, Australia; Fowler Kennedy Sport Medicine Clinic, University of Western Ontario, Kanada). Za  osiągnięcie dla interdyscyplinarności naszej działalności naukowej uznajemy nawiązanie współpracy przy walidacji kwestionariusza Lower Limb Functional Index (LLFI) z  prof. dr med. Markus Melloh z School of Health Professions, Zurich University of Applied Sciences, Szwajcaria, który jest uznanym autorytetem w zakresie tworzenia i adaptacji narzędzi badawczych.

Prace nad adaptacją kwestionariuszy i skal pochodzących z innych krajów przeprowadza  się  m.in. w celu by móc dokonywać porównań międzyośrodkowych i międzynarodowych. Wprowadzone przez nasze zespoły narzędzia mogą posłużyć w praktyce klinicznej, społecznej oraz do przeprowadzenia badań naukowych studentom, klinicystom czy naukowcom z różnych dziedzin I dyscyplin naukowych: z dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu (nauk o zdrowiu, nauk medycznych, nauk o kulturze fizycznej) oraz z dziedziny nauk społecznych (nauk socjologicznych czy psychologii).