Nasze badania prowadzone są w ramach krajowej współpracy między uczelniami. Mocne strony projektów najlepiej reprezentują badania przekrojowe oraz randomizowane badanie kontrolne (RCT) prowadzone wśród osób starszych mieszkających w społecznościach lokalnych oraz objętych opieką instytucjonalną. Realizowane przez nas w latach 2015-2020 badania przekrojowe miały na celu ocenę niepełnosprawności, funkcjonowania i zdrowia osób starszych mieszkających na terenie południowo-wschodniej Polski. Badania zrealizowane przy współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi wykazały, że wśród osób w wieku 71-80 lat najwyższy średni poziom niepełnosprawności występował w wykonywaniu czynności dnia codziennego, uczestniczeniu w życiu codziennym, utrzymywaniu dobrych kontaktów z innymi oraz w zakresie mobilności. Wyższy stopień niepełnosprawności występował u osób z niedostosowanym do potrzeb funkcjonalnych miejscem zamieszkania, a także tych które nie miały możliwości korzystania z pomocy innych osób [1].

Do oceny niepełnosprawności, funkcjonowania i zdrowia wykorzystaliśmy kwestionariusz WHO Disability Assessmeent Schedule 2.0 (WHODAS 2.0) rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i stworzony na podstawie kategorii Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Zdrowia i Niepełnosprawności (ICF). Uczestnicząc w Radzie ds. ICF przy CSIOZ w Warszawie wspólnie z ekspertami z całej Polski i przy współpracy z WHO przetłumaczyliśmy kwestionariusz WHODAS na język polski oraz dokonaliśmy jego adaptacji kulturowej. Przeprowadzona przez nas walidacja WHODAS wykazała wysokie wartości psychometryczne narzędzia. Badania z wykorzystaniem WHODAS 2.0 to również pierwsze badania w Polsce wprowadzające ICF do zastosowania w nauce i praktyce. Po opublikowaniu naszego artykułu, możliwe jest szersze wykorzystywanie skali WHODAS 2.0 w ogólnopolskich badaniach oceniających niepełnosprawność w oparciu o ICF oraz porównanie wyników na arenie międzynarodowej [2].

Następne badanie realizowane przy współpracy z Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego oraz Uczelnią Łazarskiego w Warszawie wykazało związek między występowaniem depresji, chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością wśród osób w wieku 60-80 lat. Wskazaliśmy, że wczesne rozpoznanie i leczenie depresji u seniorów powinno stanowić podstawę do opracowania standardów diagnostyki i postępowania rehabilitacyjnego dla osób starszych obciążonych wieloma chorobami współistniejącymi [3].

W randomizowanym badaniu skuteczności wieloskładnikowych ćwiczeń fizycznych połączonych z edukacją nt. zdrowego stylu życia wykazaliśmy istotną poprawę̨ wyników testów oceniających równowagę, mobilność i sprawność funkcjonalną seniorów. Potwierdziliśmy korzyści zdrowotne stosowania programów ćwiczeń połączonych z edukacją. Osiągnięte rezultaty stanowiły podstawę do opracowania kolejnych programów zdrowotnych [4].

W RCT prowadzonym wśród osób starszych objętych opieką instytucjonalną oceniliśmy wpływ programu ćwiczeń fizycznych połączonych z motywacją. Wykazaliśmy istotną poprawę sprawności funkcjonalnej, aktywizację w czasie wolnym i poprawę stanu zdrowia osób starszych mieszkających w domach pomocy społecznej (dps). Przeprowadzone badanie potwierdziło skuteczność opracowanego przez nas programu, łatwego i taniego do zastosowania w dps-ach [5].

2. Dowody wkładu działalności naukowej

Ćwirlej-Sozańska A., Sozański B., Wiśniowska-Szurlej A., Wilmowska-Pietruszyńska A., Kujawa J. Assessment of Disability and Factors Determining Disability among Inhabitants of South-Eastern Poland Aged 71-80 Years. BioMed Research International. 2018:ID 3872753.

https://www.hindawi.com/journals/bmri/2018/3872753/

Ćwirlej-Sozańska A., Wilmowska-Pietruszyńska A., Sozański B. Validation of the Polish version of the World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0) in an elderly population (60-70 years old). International journal of occupational safety and ergonomics. 2018;24 (3):386-394.

http://dx.doi.org/10.1080/10803548.2017.1316596

Ćwirlej-Sozańska A., Wiśniowska-Szurlej A., Sozański B., Fal A., Wilmowska-Pietruszyńska A. The Relationship Between Depression, Chronic Illnesses and Disability Among Community-Dwelling Women and Men Aged 60–80 Years: A Cross-Sectional Analysis. International Journal of Gerontology. 2019;13(4):286-292.

http://www.sgecm.org.tw/DB/ijge/11/208.pdf?v=2020/5/8

Ćwirlej-Sozańska A., Wiśniowska-Szurlej A., Wilmowska-Pietruszyńska A., Drużbicki M., Sozański B., Wołoszyn N., Guzik A. Evaluation of the Effect of 16 Weeks of Multifactorial Exercises on the Functional Fitness and Postural Stability of a Low-Income Elderly Population. Topics in Geriatric Rehabilitation. 2018;34(4):251-261

https://www.nursingcenter.com/journalarticle?Article_ID=4823344&Journal_ID=515682&Issue_ID=4823146

Wiśniowska-Szurlej A., Ćwirlej-Sozańska A., Wołoszyn N., Sozański B, Wilmowska-Pietruszyńska A. Effects of Physical Exercises and Verbal Stimulation on the Functional Efficiency and Use of Free Time in an Older Population under Institutional Care : A Randomized Controlled Trial. Journal of Clinical Medicine. 2020;9(2):477.

https://www.mdpi.com/2077-0383/9/2/477

3. Charakterystyka wpływu społecznego

Prowadzone przez Zespół badania przekrojowe oraz interwencyjne poza efektami naukowymi mają szeroki wpływ społeczny. Innowacją w metodologii prowadzonych badań było zastosowanie opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania Zdrowia i Niepełnosprawności. Międzynarodowe narzędzie umożliwiło zastosowanie ujednoliconej oceny niepełnosprawności, porównanie jej poziomu między populacjami oraz wskazanie obszarów funkcjonowania fizycznego i społecznego, które należy uwzględnić w planowaniu opieki zdrowotnej seniorów. Ważnym społecznym osiągnięciem w zakresie wdrażania klasyfikacji ICF w Polsce była realizacja przez członków zespołu wraz z Polskim Towarzystwem Zdrowia Publicznego (PTZP) szkoleń pt.: „Zastosowanie Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) w ochronie zdrowia” podnoszących kompetencje pracowników administracyjnych i zarządzających podmiotami leczniczymi w Polsce [1].

Kolejnym osiągnięciem był współudział w tłumaczeniu polskiej wersji ICF oraz tłumaczenie i walidacja polskiej wersji kwestionariusza WHO Disability Assessment Schedule 2.0 (WHODAS 2.0) oparty na ICF przy współpracy z Radą ds. wdrażania ICF w Polsce działającą przy Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) w Warszawie. Przetłumaczona klasyfikacja ICF oraz kwestionariusz WHODAS 2.0, po uzyskaniu zgody WHO, będzie wykorzystana w kolejnych badaniach populacyjnych i klinicznych przez polskich naukowców oraz w praktyce klinicznej ochrony zdrowia [2].

Badanie skuteczności wieloskładnikowych ćwiczeń fizycznych połączonych z edukacją seniorów na temat zdrowego stylu życia pozwoliło na opracowanie programu interwencji mającej na celu poprawę stanu funkcjonalnego i zdrowia osób starszych. Wyniki badania stanowiły wstęp do opracowania kursu dla seniorów „Zdrowy Styl Życia” w projekcie „Systemowa edukacja nieformalna Uniwersytetu Rzeszowskiego przestrzenią rozwoju słuchaczy UTW-UR” o wartości 1 813 585,20 zł, realizowanego we współpracy z Uniwersytetem Trzeciego Wieku (UTW) utworzonym przy Uniwersytecie Rzeszowskim. W ramach kursu prowadzony jest program wieloskładnikowych ćwiczeń fizycznych i poznawczych dla osób starszych, seminaria edukacyjne, indywidualne konsultacje dotyczące zdrowego stylu życia oraz treningi EEG neurobiofeedback dla seniorów. Efektem bieżącej pracy jest przygotowanie zaleceń dla seniorów publikowanych na stronie UTW [3]. Osiągnięte wyniki wdrażanego programu zostaną przygotowane w formie modelowych programów i zaleceń dla seniorów.

Prowadzone przez nas badania naukowe umożliwiły nam również udział w projektach:

Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych - nowe standardy kształcenia i opieki" realizowanym w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (POWR. 02.08.00-00-0018/17-00), we współpracy z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Głównym celem projektu była ocena stopnia niesamodzielności w oparciu o klasyfikację ICF oraz dostarczenie usług asystenckiej i opiekuńczych dla 400 osób niesamodzielnych w Polsce [4].
„HoCare2.0” organizowanym przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego (RARR). Projekt realizowany jest we współpracy z Partnerami z Niemiec, Włoch, Czech, Węgier i Słowacji. Efektem projektu jest wypracowanie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie opieki domowej dla osób starszych. Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu Interreg Europa Środkowa.

Najważniejsze osiągnięcia zespołu obejmują 9 projektów realizowanych w latach 2017-2019 tematycznie związanych z opisanym wpływem w ramach utrzymania i rozwoju potencjału badawczego Uniwersytetu Rzeszowskiego o łącznej wartości 119 873 zł, utworzenie Rzeszowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego, członkostwo w European Association of Public Health, członkostwo w Radzie do spraw wdrażania ICF w Polsce, wyszkolenie 420 pracowników ochrony zdrowia w ramach wprowadzania klasyfikacji ICF w Polsce, walidacja i tłumaczenie skali WHODAS 2.0., opracowanie programów zdrowia dla osób żyjących w społeczeństwie i mieszkających w domach pomocy społecznej oraz uczestniczenie w krajowym projekcie „Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych - nowe standardy kształcenia i opieki” oraz w międzynarodowym projekcie „HoCare2.0” .

W trakcie ostatnich 4 lat jeden członek zespołu uzyskał tytuł doktora nauk o zdrowiu, a pozostałe osoby systematycznie powiększają dorobek naukowy i społeczny w celu osiągnięcia kolejnych awansów.

4. Dowody wpływu społecznego (maksymalnie 5 dowodów z lat 2017–2020) wraz z datą powstania dowodu

http://www.ptzp.org/pl/projekty/projekt-icf (2018)
https://www.csioz.gov.pl/interoperacyjnosc/klasyfikacje/ (2018)
https://urutw.wordpress.com/ (2019)
http://www.aio.uksw.edu.pl/pl/node/413 (2018)
https://www.interreg-central.eu/Content.Node/HoCare2.0.html (2019)

5. Uzasadnienie interdyscyplinarności działalności naukowej o przełomowym znaczeniu dla rozwoju nauki

Interdyscyplinarność naszej działalności naukowej jest potwierdzona ścisłą współpracą z naukowcami z innych dyscyplin naukowych (nauki medyczne) oraz współpracy z różnymi organizacjami społecznymi (UTW, DPS), rządowymi (CSIOZ) i samorządowymi (RARR), jak również innymi uczelniami w Polsce (Uczelnia Łazarskiego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi) oraz stowarzyszeniami działającymi na rzecz zdrowia publicznego (PTZP).

Przełomowe znaczenie dla rozwoju nauki ma wdrażanie i wykorzystywanie w naszych badaniach naukowych i klinicznych Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Zdrowia i Niepełnosprawności (ICF) przy współpracy z WHO. W dobie dynamicznego starzenia się społeczeństwa opracowywane przez nas programy oraz zalecenia zdrowotne mają kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego i rozwoju badań związanych z tym obszarem. Poszukiwania efektywnych i łatwych do wdrożenia sposobów poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego osób starszych (np. EEG neurobiofeedback) stanowią istotny wkład w rozwój polskiej nauki.

Dorobek naukowy poszczególnych członków zespołu z dyscypliny Nauk o Zdrowiu za lata 2017-2020:

Dr n. med. Agnieszka Ćwirlej-Sozańska: 34,597 Impact Factor; 1135 MNiSW; Index Hirscha=3

Dr n. o zdr. Agnieszka Wiśniowska-Szurlej: 34,658 Impact Factor; 1176 MNiSW; Index Hirscha=3

Dr Bernard Sozański: 32,753 Impact Factor; 1051 MNiSW; Indeks Hirscha=3